ठाणेकरांसाठी आपल्या प्राणाची बाजी लावणारा इंग्रज अधिकारी

1818 मध्ये पेशवाईचा अस्त झाल्यानंतर ब्रिटिशांनी नॉर्थ कोकण प्रांताचे मुख्य शहर म्हणून ठाण्याचा विकास करायला सुरवात केली. साहजिकच न्यायालय, महसूल, जिल्हाधिकारी अशी कार्यालये ठाण्यात निर्माण झाली. मुंबई जवळचे बंदर असल्याने संरक्षणासाठी लष्करी तुकड्याही ठाण्यात आल्या. त्यामुळे ठाण्यात मोठ्या प्रमाणावर जे गोरे लोक राहायला आले त्यांना दैनंदिन उपासनेसाठी प्रार्थना मंदिराची (चर्चची) गरज भासू लागली. हे सगळे गोरे लोक प्रोटेस्टंट पंथाचे उपासक होते. त्यांनी प्रोटेस्टंट पंथाचे चर्च उभारुन देण्याची विनंती मुंबईचे तत्कालीन गव्हर्नर माउंट स्टुअर्ट एलफिस्टन यांना केली. एलफिस्टन यांच्या पत्नीने स्वतः पुढाकार घेतला आणि ठाण्यातील किल्ल्यासमोर असलेल्या तलावालगत, प्रोटेस्टंट पंथाचे ठाणे जिल्ह्यातील पहिले सेंट जेम्स चर्च हे प्रार्थना मंदिर उभे राहिले.

दोनशे वर्षांचं सेंट जेम्स चर्च

लष्करातील वास्तुविशारद कॅप्टन टेट यांनी या चर्चचा आराखडा बनवला आणि त्यानुसार ही इमारत बांधून घेतली. गॉथिक पध्दतीची वास्तूरचना असलेल्या या चर्चच्या प्रवेशद्वाराजवळ सहा स्तंभ आहेत. या चर्चच्या छताचा आतला भाग हा त्याकाळाच्या पध्दतीनुसार लाकडाचा आहे. या चर्चचा गॉथिक शैलीतील षटकोनी मनोरा पूर्वी दूरवरुनच नजरेत भरत असे, आता मात्र भोवती वाढलेल्या शहराने हे चर्चच झाकले गेले आहे. ठाणे गॅझेटियरमधील नोंदीनुसार हे चर्च बांधायला तेव्हा 48,039 रुपये इतका खर्च आला होता. तेव्हा भारतात बिशप राइट रेव्हरंड रेजिनाल्ड हेबर हे एकमेव बिशप होते. ते पुण्यात उभारलेल्या एका चर्चच्या कॉन्सिक्रेशनला येणार होते. मग त्यांनाच ठाण्यात बोलावण्यात आले. बिशप हेबर यांच्याच शुभहस्ते 25 जुलै 1825 मध्ये या चर्चची प्रतिष्ठापना झाली. येशुख्रिस्ताच्या शिष्यांपैकी सेंट जेम्स यांचे नाव या चर्चला देण्यात आले. या वर्षी 200 वर्षांची आपली वाटचाल पूर्ण करणाऱ्या या चर्चचा द्विशताब्दी महोत्सव होणार आहे. त्या निमित्ताने या पुरातन वास्तूचे हेरिटेज रिनोव्हेशन सुरू झाले आहे. 

डॉ वेल्स यांचं ठाण्याच्या विकासातील योगदान

1927 साली ठाणे नगरपालिकेचे उपाध्यक्ष डॉ. थॉमस वेल्स यांची या चर्चचे वॉर्ड म्हणून नेमणूक करण्यात आली. इथे डॉ. थॉमस वेल्स यांच्याविषयी थोडी जाणून घेऊयात. शालेय वयापासूनच अभ्यासात हुशार असलेले डॉ.वेल्स स्वभावाने कनवाळू होते. डॉक्टर म्हणून आपल्या रुग्णांची सेवा करण्याबरोबरच ठाण्यातील नागरिकांचीही सेवा करता यावी म्हणून ते ठाणे नगरपालिकेची निवडणूक लढवून नगरसेवक झाले. 1923 ते 47 अशी चौदा वर्षे ते सतत निवडून येत होते. आपल्या कार्यकाळात त्यांनी सॅनिटरी कमिटी अध्यक्ष म्हणून ठाणे शहरातील सार्वजनिक स्वच्छता आणि आरोग्याबाबत अनेक सुधारणा घडवून आणल्या. ठाणे म्युन्सिपल स्कूल बोर्डाचे उपाध्यक्ष म्हणूनही त्यांनी काम पाहिले. 1928 साली डॉ.वेल्स यांनी ठाण्यात आयडियल बॅडमिंटन क्लब स्थापन केला होता. ठाण्याचे तत्कालीन कलेक्टर एस. एस. भरुचा यांनी ठाणे शहराची स्पोर्टींग कमिटी स्थापन केली होती आणि तिचे अध्यक्षपद डॉ.वेल्स यांच्याकडे दिले होते. 1929 मध्ये बॉम्बेच्या बिशपनी डॉ.वेल्स यांना ‘ले -रिडर्स’ लायसन्स दिल्यामुळे ते सेंट जेम्स चर्चमध्ये प्रवचनही देत असत.

नॉर्थ कोकणचा पहिला डिस्ट्रिक्ट जज

सेंट जेम्स चर्चचं एक वैशिष्ट्य म्हणजे हे चर्च  जितके प्राचीन आहे, त्याहूनही या चर्चचे ग्रेव्हयार्ड पुरातन आहे. हे चर्च उभे राहाण्यापूर्वी सन 1785 मध्ये चिफ ऑफ सालसेटी म्हणजे ‘साष्टी परगण्याचे प्रमुख’ जॉन हाल्से यांना इथे चिरनिद्रा देण्यात आली आहे. त्यांच्या नंतरचे साष्टीचे प्रमुख जॉर्ज पेग यांचीही सन 1794 मध्ये याच ठिकाणी कबर उभारण्यात आली. या कब्रस्तानामधील एक स्मारक असे आहे, ज्याचे प्रत्येक ठाणेकराने अवश्य दर्शन घेतले पाहिजे. कारण ते एका अशा गोऱ्या साहेबाचे आहे, ज्याने ठाणेकरांसाठी आपल्या प्राणांची आहुती दिली. ही व्यक्ती म्हणजे नॉर्थ कोकण जिल्ह्याचा पहिला डिस्ट्रिक्ट जज स्टिफन बॅबिंग्टन. 1818 मध्ये ब्रिटिशांनी साष्टी, वसई, कल्याण, पनवेल मिळून नॉर्थ कोकण जिल्हा तयार केला. दमण ते कुलाबा जिल्ह्यातील बाणगंगा नदी असा हा उत्तर कोकण जिल्हा होता. या नॉर्थ कोकणचे मुख्यालय होते ठाणे शहर. त्यामुळे इथेच जिल्हा न्यायालय होते. सन 1818 मध्येच नॉर्थ कोकणचा डिस्ट्रिक्ट जज आणि ठाणे शहराचा मॅजिस्ट्रेट म्हणून स्टिफन बॅबिंग्टनची नेमणूक करण्यात आली. 31 डिसेंबर 1790 मध्ये इंग्लंडमध्ये जन्मलेल्या स्टिफन बॅबिंग्टन याने हर्टफर्ड येथिल ईस्ट इंडिया कॉलेजातून शिक्षण घेतले होते. 1808 मध्ये ब्रिटिश सिव्हिल सर्व्हिसेसमध्ये काम करण्यासाठी बॅबिंग्टन भारतात आला. त्याची हुशारी आणि सद्गुण पाहून तत्कालीन गव्हर्नर सर इव्हान नेपियन यांनी त्याला आपला प्रायव्हेट सेक्रेटरी म्हणून नेमले. पुढच्या दहाच वर्षात आपल्या कर्तबगारीने बॅबिंग्टन नॉर्थ कोकणचा न्यायाधीश झाला.

हेही वाचा – ठाण्याची ओळख – मासुंदाची तलावपाळी

ठाणेकरांचा लाडका अधिकारी

बॅबिंग्टनचा स्वभाव अतिशय दयाळू होता. त्याची वृत्ती शांत आणि संयमी होती. तटस्थपणे न्यायदान करण्याच्या त्याच्या स्वभावामुळे तो स्थानिकांमध्ये लोकप्रिय झाला. स्थानिकांच्या वर्तनाचा त्याचा उत्तम अभ्यास होता. सूक्ष्म निरिक्षण शक्तीला, कायद्याच्या जाणकारीची जोड देऊन तो न्याय निवाडा करत असल्याने अल्पावधीतच तो ठाणेकरांचा लाडका झाला. न्यायालयात एखाद्या मुद्यावरुन वातावरण गरम झाले तर विनोदी टिप्पणी करुन वातावरण सैल करण्याची कला बॅबिंग्टनला चांगली अवगत होती. त्याच्या कार्यकुशलतेमुळेच मुंबईचे गव्हर्नर माउंट एलफिस्टन यांनी बॉम्बे प्रेसिडेन्सीसाठी महसूल आणि कायदेविषयक सुधारणा करण्यासाठी नेमलेल्या समितीचे अध्यक्षपद 31 वर्षे वयाच्या बॅबिंग्टनकडे सोपवले होते.

माजिवड्यातील घराच्या आगीत बचावकार्य

मात्र या कर्तृत्ववान, सहृदय अधिकाऱ्या अंत काहीसा अकाली झाला. नॉर्थ कोकणचा डिस्ट्रिक्ट जज म्हणून उत्तम कामगिरी बजावल्यामुळे बॅबिंग्टनला बढती मिळाली आणि मुंबईच्या सदर अदालत मध्ये म्हणजे तेंव्हाच्या हायकोर्टात त्याची जज्ज म्हणून नियुक्ती झाली. या नव्या नेमणुकीची सूत्रे हातात घेतल्यानंतर काही दिवसांनी आपल्या जुन्या मित्राला ठाण्याच्या कलेक्टर- सेव्हिल मेरिएटला भेटायला बॅबिंग्टन ठाण्यात आला होता. कलेक्टरसाहेबांच्या ऑफिसमध्ये बसून वार्तालाप करत असताना, उजवली म्हणजे आजच्या माजिवडा भागात एका घराला आग लागल्याची बातमी आली. घटनास्थळी इतर अधिकाऱ्यांबरोबर बॅबिंग्टनही गेला. तिथे गेल्यावर त्याचा कनवाळू स्वभाव उफाळून आला आणि आपला हुद्दा बाजूला ठेवून तो आगीत अडकलेल्यांना वाचवायला त्या पेटत्या घरात घुसला. त्या भडकलेल्या आगीने त्याचाच बळी घेतला आणि वयाच्या अवघ्या ३२ व्या वर्षी स्टिफन बॅबिंग्टनने या जगाचा निरोप घेतला. 19 मे 1822 रोजी मरण पावलेल्या बॅबिंग्टनचे स्मारक सेंट जेम्स चर्चच्या ग्रेव्हयार्डमध्ये उभारण्यात आले आहे. ठाणेकरांसाठी आपले प्राण देणाऱ्या या ठाण्याच्या पहिल्या मॅजेस्ट्रीटचे स्मरण  सर्व ठाणेकरांनी ठेवले पाहिजे. स्टिफन बॅबिंग्टनचा पुतळा आता एशियाटिक लायब्ररीमध्ये पाहायला मिळतो.