तुम्ही लहान असताना पाण्यात खूप खेळला असाल आणि तेव्हा ‘माझी बोटं अशी का दिसतायत गं आई?’ असं नक्कीच विचारलं असेल. किंवा कधी मोठ्यांनी पण पाण्यात खूप वेळ काम केल्यावर त्यांच्या बोटांवर अशा सुरकुत्या आलेल्या बघितल्या असतील. असं का होतं, चला आज हेच सोप्या भाषेत समजून घेऊया…
सुरकुत्या का पडतात?
आपल्याला वाटतं की, बोटांवर सुरकुत्या पडतात कारण पाणी त्वचेत मुरतं आणि त्वचा फुगते. पण विज्ञान मात्र वेगळंच सांगतं. शास्त्रज्ञांच्या म्हणण्यानुसार, बोटांवर पडणाऱ्या सुरकुत्यांमागे आपल्या शरीरातील नसा (Nerves) जबाबदार असतात. आपल्या शरीरात नकळतपणे घडणारी ही प्रक्रिया आहे.
The Journal of the Mechanical Behavior of Biomedical Materials या प्रसिद्ध वैज्ञानिक जर्नलमध्ये याविषयी अभ्यास प्रसिद्ध झाला आहे. या अभ्यासात असं सिद्ध झालं की, बोटं सुरकुततात कारण आपल्या शरीरातील ऑटोनॉमिक नर्व्हस सिस्टीम जी श्वासोच्छ्वास, रक्तदाब, पचन यासारख्या गोष्टी नियंत्रित करते. ती पाण्यात आल्यावर त्वचेखालील blood vessels ला आकुंचन पावायला सांगते.
हेही वाचा : लाईटशिवाय चालणारा ‘मातीचा फ्रिज’; उन्हाळ्यातील गावाकडचा थंडगार उपाय!
नेमकं काय होतं पाण्यात असताना?
जेव्हा आपले हात किंवा पाय काही मिनिटं पाण्यात असतात, तेव्हा त्वचेवरचे लहान लहान छिद्र (sweat pores) उघडतात. यामुळे त्वचेतील मिठाचं प्रमाण कमी होतं. आपली नर्व्हस सिस्टीम हा बदल पटकन ओळखते आणि मेंदूला सिग्नल पाठवते.
यानंतर आपल्या ऑटोनॉमिक नर्व्हस सिस्टीमकडून त्वचेखाली असलेल्या रक्तवाहिन्यांना आकुंचन पावायला लावलं जातं. यामुळे त्वचेचा आतला भाग आकसतो, पण बाहेरचा भाग तसाच राहतो. आणि यामुळे त्वचेवर सुरकुत्या पडतात.
नेहमी एका जागीच का पडतात सुरकुत्या?
या अभ्यासात आणखी एक मजेशीर गोष्ट समोर आली. वैज्ञानिक डॉ. जर्मन आणि त्यांच्या टीमने 3 लोकांना 30 मिनिटांसाठी पाण्यात बोटं ठेवायला सांगितलं. त्यांनी त्यावर पडलेल्या सुरकुत्यांचे निरीक्षण केलं. 24 तासांनंतर जेव्हा त्याच लोकांनी पुन्हा पाण्यात बोटं बुडवली, तेव्हा आधीच्या जागेवरच सुरकुत्या पुन्हा दिसल्या.
यावरून असं लक्षात येतं की, आपली नर्व्हस सिस्टीम आणि रक्तवाहिन्या बोटांमध्ये एक विशिष्ट पॅटर्नने काम करतात. त्यामुळे प्रत्येकवेळी सुरकुत्या एकाच जागी दिसतात. कारण या नसा जास्त इकडे-तिकडे हलत नाहीत.
या सुरकुत्यांचा उपयोग काय?
शास्त्रज्ञांनी केलेल्या दुसऱ्या अभ्यासात असं दिसून आलं की, सुरकुतलेली बोटं ओल्या वस्तू अधिक चांगल्या प्रकारे पकडू शकतात. म्हणजे, हे एक नैसर्गिक ग्रिपिंग सिस्टिम सारखं आहे. पाण्यात असताना आपल्याला चालताना किंवा काही वस्तू उचलताना अधिक पकड मिळावी यासाठी सुरकुत्या उपयोगी ठरतात.
जर बोटांना सुरकुत्या पडल्या नाहीत तर?
जर एखाद्या व्यक्तीच्या बोटांवर पाण्यात राहूनही सुरकुत्या पडत नसतील, तर त्यांच्या शरीरातील नसा नीट काम करत नसल्याचं लक्षण असू शकतं.
हात किंवा पायाच्या भागात जर संवेदना कमी होत असेल किंवा नसांमध्ये समस्या असेल, तर त्याचा परिणाम म्हणून बोटांवर सुरकुत्या पडत नाहीत. यामुळेच डॉक्टर कधीकधी नसांची स्थिती तपासण्यासाठी हा एक सोपा उपाय म्हणून वापरतात.
या सुरकुत्यांनीच आपल्याला पाण्यात अधिक सुरक्षितपणे चालता येतं, वस्तू उचलता येतात आणि ओल्या पृष्ठभागांवरही घट्ट पकड ठेवता येते.
