मॅरेथॉनपटू फौजा सिंग यांची प्रेरणादायी कहाणी

“तुम्ही म्हातारे झालात म्हणून धावणे थांबवत नाही आणि तुम्ही धावणे थांबवले म्हणून म्हातारे झालात,” हे वाक्य फौजा सिंग यांच्या जीवनाशी तंतोतंत जुळणारे आहे.  ‘टर्बन टोर्नाडो’ म्हणून ओळख असणाऱ्या फौजा सिंग यांनी 89 व्या वर्षी मॅरेथॉन धावण्यास सुरुवात केली. वयाच्या 100 व्या वर्षी पूर्ण मॅरेथॉन म्हणजेच 42 किमी पूर्ण करणारे आणि अशी कामगिरी करणारे ते सर्वात वयस्कर व्यक्ती ठरले. पण मॅरेथॉन धावपटू फौजा सिंग यांचे पंजाबमधील जालंधर जिल्ह्यातील त्यांच्या मूळ गावी बियास इथं 15 जुलै 2025 रोजी एका वाहनाने धडक दिल्याने निधन झाले. ते 114 वर्षांचे होते. 

‘टर्बन टोर्नाडो‘ म्हणून ओळखले जाणारे फौजा सिंग या वर्षी 1 एप्रिल रोजी 114 वर्षांचे झाले होते.  त्यांनी 14 वर्षांच्या कारकिर्दीत एकूण नऊ पूर्ण मॅरेथॉन धावल्या. आदिदास मोहिमेचा ते चेहरा होते. ‘इम्पॉसिबल इज नथिंग‘ यामध्ये बॉक्सिंग दिग्गज मुहम्मद अली आणि फुटबॉल दिग्गज डेव्हिड बेकहॅम यांचाही समावेश होता.

आयुष्य मंदावण्याच्या वयात धावायला सुरुवात

1 एप्रिल 1911 रोजी बियास गावात जन्मलेले फौजा सिंग हे शेतकरी कुटुंबातील चार मुलांमध्ये सर्वात लहान होते. 1993 मध्ये त्यांची पत्नी ज्ञान कौर यांच्या निधनानंतर ते त्यांच्या एका मुलासोबत राहण्यासाठी इंग्लंडला स्थलांतरित झाले. ते लहानपणी खूप अशक्त होते. पाच वर्षांचे होईपर्यंत त्यांना चालण्यास त्रास होत होता.  पण नंतर आपल्या कुटुंबाच्या पाठिंब्यामुळे त्यांनी चालायला सुरुवात केली. इंग्लंडमध्ये असताना, सिंग यांनी त्यांच्या इल्फोर्ड घराजवळील सार्वजनिक उद्यानांमध्ये लांब चालणे आणि धावणे सुरू केले. सामान्यतः ज्या वयात आयुष्य मंदावते, विशेषतः अनेक अडचणींनी ग्रासलं जातं, नेमका त्याच वयात फौजा यांचा प्रवास खऱ्या अर्थाने सुरू झाला होता. ऑगस्ट 1994 मध्ये त्यांचा पाचवा मुलगा कुलदीप याच्या निधनानंतर फौजा सिंग यांनी धावणे सुरू केले. दुःखातून बाहेर पडण्यासाठी त्यांनी सुरुवातीला जॉगिंग सुरू केले.

हे ही वाचा : ‘क्रिकेट महासत्ता भारत’, जागतिक क्रीडा महासत्ता बनणार का ?

असे घडले मॅरेथॉनपटू फौजा सिंग

2000 पर्यंत 89 वर्षांच्या फौजा सिंग यांनी गांभीर्याने धावण्याचा निर्णय घेतला नाही. त्याच वर्षी लंडन मॅरेथॉन त्यांची पहिली पूर्ण मॅरेथॉन धाव 6 तास 54 मिनिटांत पूर्ण करून त्यांना प्रसिद्धी मिळाली. या प्रक्रियेत त्यांनी 90 पेक्षा जास्त वयोगटातील जगातील सर्वोत्तम धावपटूंना 58 मिनिटांनी मागे टाकले. त्यानंतर फौजा सिंग यांनी मागे वळून पाहिले नाही. इंडो-ब्रिटिश धावपटू न्यूयॉर्क, टोरंटो तसेच मुंबई मॅरेथॉनमध्ये ते धावले. त्यांच्या कारकिर्दीत त्यांचे वैयक्तिक प्रशिक्षक हरमिंदर सिंग यांची कायमच त्यांना साथ लाभली. फौजा सिंग यांनी 2003 ची टोरंटो वॉटरफ्रंट मॅरेथॉन पाच तास 40 मिनिटांत ’90 पेक्षा जास्त‘ श्रेणीत पूर्ण करून एक पाऊल पुढे टाकले. ही त्यांची वैयक्तिक सर्वोत्तम वेळ ठरली होती. ‘टर्बन्ड टोर्नाडो’ म्हणून ओळखले जाणारे फौजा सिंग यांनी विविध मॅरेथॉनमध्ये भाग घेऊन जगभरात शीख संस्कृतीचा प्रचार करताना विविध धर्मादाय संस्थांसाठी निधी उभारला. 

विविध मॅरेथॉनमध्ये फौजा यांची विक्रमी धाव

2011 मध्ये, 100 वर्षांच्या फौजा सिंग यांनी कॅनडातील टोरंटो येथील बर्चमाउंट स्टेडियममध्ये झालेल्या विशेष ओंटारियो मास्टर्स असोसिएशन इन्व्हिटेशनल मीटमध्ये एकाच दिवसात आठ जागतिक वयोगटातील विक्रम गाठले. कॅनडातील अधिकाऱ्यांनी या धावण्याची वेळ निश्चित केली. फौजा सिंग यांनी 100 मीटर 23.14, 200 मीटर 52.23, 400 मीटर 2:13.48, 800 मीटर 5:32.18, 1500 मीटर 11:27.81, एक मैल 11:53.45, 3000 मीटर 24:52.47 आणि 5000 मीटर 49:57.39 अशी वेळ नोंदवली आणि एका दिवसात त्यांच्या वयोगटातील पाच जागतिक विक्रम पुन्हा स्थापित केले. उर्वरित तिघांकडे पूर्वीचे कोणतेही गुण नव्हते. कारण त्यांच्या वयात कोणीही हे विक्रम करण्याचा प्रयत्नच केला नव्हता. त्यांचे अनेक गुण 95 वर्षांच्या वयोगटातील विद्यमान विक्रमांपेक्षा अधिक होते. 16 ऑक्टोबर 2011 रोजी फौजा सिंग पूर्ण मॅरेथॉन पूर्ण करणारे पहिले शतकवीर ठरले. ते सर्वात वयस्कर मॅरेथॉनपटू ठरले. त्यांनी टोरंटो वॉटरफ्रंट मॅरेथॉन 8 तास, 11 मिनिटे आणि 6 सेकंदात पूर्ण केली होती.

हे ही वाचा : गोठलेल्या बर्फातून पोडियमपर्यंत…

जन्म प्रमाणपत्र सादर न केल्याने विक्रमाला हुलकावणी

बंदुकीच्या गोळीनंतर सुरुवातीची रेषा ओलांडण्यासाठी फौजा सिंग यांना 14 मिनिटांपेक्षा जास्त वेळ लागला. आणि त्यामुळे वयोगटातील रेकॉर्डसाठी सादर केलेला अधिकृत वेळ 8:25:17 होता. हा एक जागतिक विक्रम होता तरी, गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्डने या कामगिरीला मान्यता देण्यास नकार दिला होता. कारण फौजा सिंह त्यांचे जन्म प्रमाणपत्र ते सादर करू शकले नव्हते.  1911 मध्ये भारतात अधिकृत जन्म नोंदी ठेवल्या जात नव्हत्या.  त्यांच्या पासपोर्टवर  जन्मतारीख 1 एप्रिल 1911 होती.

राणी एलिथाबेथकडून शाबासकी

मॅरेथॉन फौजा सिंग यांना ब्रिटनची राणी एलिझाबेथ द्वितीय यांचे वैयक्तिक पत्र देखील मिळाले होते.  राणी एलिझाबेथ यांनी फौजा सिंग यांना त्यांच्या 100 व्या वाढदिवसानिमित्त शुभेच्छा दिल्या होत्या. लंडन 2012 ऑलिंपिकसाठी मशालवाहक फौजा सिंग यांनी वयाच्या 101 व्या वर्षी निवृत्ती घेतली. त्यांनी हाँगकाँग चीनमध्ये त्यांची शेवटची लांब पल्ल्याची स्पर्धात्मक शर्यत पूर्ण केली. यात त्यांनी 1 तास 32 मिनिटे आणि 28 सेकंदात 10 किमी धावणे पूर्ण केले.

विविध पुरस्कारांनी फौजा यांचा सन्मान

13 नोव्हेंबर 2003 रोजी वांशिक सहिष्णुतेचे प्रतीक म्हणून नॅशनल एथनिक कोलिशनने फौजा सिंग यांना एलिस आयलंड ‘मेडल ऑफ ऑनर’ने सन्मानित केले. हा सन्मान मिळवणारे ते पहिले बिगर-अमेरिकन होते. 2011 मध्ये फौजा सिंग यांना ‘प्राइड ऑफ इंडिया’ ही पदवी देखील देण्यात आली. शाकाहारी असलेले फौजा सिंग हे पेटा मोहिमेत सहभागी झालेले सर्वात वयस्कर व्यक्ती आहेत. डेव्हिड बेकहॅम आणि मुहम्मद अली यांच्यासोबत ते एका आघाडीच्या स्पोर्ट्स ब्रँडच्या जाहिरातीतही दिसले. फौजा सिंग यांच्या जीवनावर आधारित ‘टर्बेन्ड टोर्नाडो‘ हे पुस्तक 7 जुलै 2011 रोजी प्रकाशित झाले. हे पुस्तक चंदीगड येथील स्तंभलेखक आणि लेखक खुशवंत सिंग यांनी लिहिले आहे. 2021 मध्ये ओमंग कुमार बी दिग्दर्शित ‘फौजा‘ नावाच्या बायोपिकची घोषणा करण्यात आली. 114 वर्षीय मॅरेथॉनपटू फौजा सिंग यांचा हा थक्क करणारा प्रवास तरुणाईसाठी निश्चितच प्रेरणादायी ठरणार असाच म्हणावा लागेल.