बुद्धिमत्ता आईकडून की वडिलांकडून?

आपण नेहमी ऐकतो की, ‘अरे तुमचा मुलगा तर अगदी वडलांवर गेलाय’ किंवा ‘तुमची मुलगी तर आईची हुबेहूब नक्कल आहे’ हे झालं शारीरिक रूपाबद्दल. पण कधी विचार केलाय का, आपल्या मुलांमध्ये बुद्धिमत्ता जास्त कोणाकडून येते, आईकडून की वडिलांकडून? हा प्रश्न अनेकांना पडतो आणि याचं उत्तर ‘द इंडिपेंडेंट’ वृत्तसंस्थेने एका महत्त्वाच्या वैज्ञानिक माहितीच्या आधारे दिलं आहे. यामागे महत्त्वाचा घटक आहे तो म्हणजे ‘एक्स क्रोमोसोम’.

क्रोमोसोम्स म्हणजे काय? 

आपल्या शरीरात जे गुणधर्म आई-वडिलांकडून येतात, ते ठरवणारे घटक म्हणजे क्रोमोसोम्स. आपले केस कसे असतील, डोळ्यांचा रंग काय असेल, उंची किती असेल, हे सगळं यातच दडलेलं असतं. आणि गंमत म्हणजे, बुद्धिमत्तेशी संबंधित अनेक जनुके याच ‘एक्स क्रोमोसोम’वर असतात.

पुरुषांमध्ये एक ‘एक्स’ (X) आणि एक ‘वाय’ (Y) क्रोमोसोम असतो. स्त्रियांमध्ये मात्र दोन ‘एक्स’ (XX) क्रोमोसोम असतात. याचा अर्थ काय होतो? जेव्हा बाळ जन्माला येतं, तेव्हा त्याला आईकडून दोन ‘एक्स’ क्रोमोसोम मिळण्याची शक्यता जास्त असते. वडिलांकडून फक्त एक ‘एक्स’ क्रोमोसोम मिळतो, आणि तोही जर मुलगी असेल तर. मुलाला मात्र वडिलांकडून ‘वाय’ क्रोमोसोम मिळतो. त्यामुळे, बुद्धिमत्तेशी संबंधित जनुके ‘एक्स क्रोमोसोम’वर असल्याने, मुलाला आईकडून बुद्धिमत्तेचे गुणधर्म जास्त मिळतात, असं संशोधनातून समोर आलं आहे.

पण याचा अर्थ असा नाही की वडिलांकडून काहीच मिळत नाही. मुलाला बुद्धिमत्तेचे गुणधर्म आई आणि वडील दोघांकडूनही मिळतात. काही गुणधर्म आईकडून जास्त प्रमाणात येऊ शकतात, तर काही वडिलांकडून.

नुसती जनुकेच नाही, सभोवतालचं वातावरणही महत्त्वाचं

बुद्धिमत्ता ही केवळ जनुकांवर अवलंबून नसते. मुलांच्या बुद्धिमत्तेच्या विकासावर त्यांच्या घरातील वातावरण, त्यांना मिळणारं शिक्षण आणि त्यांची आर्थिक परिस्थिती या सगळ्याचा खूप मोठा परिणाम होतो. त्यामुळे, फक्त जनुके हाच बुद्धिमत्तेचा एकमेव घटक नाही.

जनुके तर आपल्या शरीराचा एक भाग झाले. पण आईकडून मिळणारं भावनिक पोषण मुलांच्या मेंदूच्या विकासात खूप महत्त्वाचं असते. आईची माया, तिने दिलेला आधार, मुलांशी साधलेला संवाद हा त्यांच्या बुद्धिमत्तेसाठी खूप मोलाचा असतो.

वडीलही मुलांच्या विकासात खूप महत्त्वपूर्ण योगदान देतात. ते भावनिक आधार देतात आणि त्यांच्याकडून मिळालेले अनुभव आणि लवचिकता यांसारखे गुणधर्म देखील बुद्धिमत्तेला आकार देतात. त्यामुळे, बुद्धिमत्ता केवळ पुस्तकी ज्ञानापुरती मर्यादित नसून, त्यात अनेक गुणांचा समावेश असतो. कठीण परिस्थितीत योग्य निर्णय घेणं, अडचणींवर मात करण्याची वृत्ती हे सगळे गुण बुद्धिमत्तेचाच भाग आहेत.

त्यामुळे आई-वडील दोघांचंही प्रेम, त्यांचं योग्य संगोपन आणि घरातलं पोषक वातावरण हेच मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी आणि त्यांना हुशार बनवण्यासाठी सर्वात महत्त्वाचं आहे. मुलाला केवळ बुद्धीची नव्हे, तर आयुष्यात यशस्वी होण्यासाठी लागणाऱ्या इतर अनेक गुणांचीही गरज असते. आणि हे सर्व चांगले गुण आई आणि वडील दोघांकडूनही मुलांना मिळतात.