“माझ्या काळजाचा तुकडा आज तिच्या पायावर उभा आहे. माझ्या लेकीच्या चेहऱ्यावरचं हसू माझ्याकरता खूप महत्त्वाचं आहे. तिची कमाई सर्व तिच्या नावावरच बचत करतो”, मुस्कानचे आब्बा त्यांच्या इलेक्ट्रिशियन लेकीबद्दल खूप समाधानानं बोलत होते. शेतकरी असणारे गणेश चव्हाण सांगतात, “मुलींनी डेअरींग केलं पाहिजे. पायल तिचा खर्च भागवते आणि बचतही करते”.
डेअरिंगबाज मुली
पायल बी.एस.सी. एग्रीकल्चरच्या दुसऱ्या वर्षात शिकत आहे. मुस्कान, पायल आणि निकिता या तिघी छत्रपती संभाजीनगरातल्या खुल्ताबादजवळील खेड्यातल्या मुली. या तिघींनी एकत्रच प्रथम एज्युकेशन फाउंडेशनच्या ‘युथ स्किलींग प्रोग्राम’अंतर्गत 45 दिवसांचा इलेक्ट्रिकल कोर्स एप्रिल 2024 मध्ये पूर्ण केला. लगेचच त्यांना छत्रपती संभाजीनगरमधील बजाज कंपनीत नोकरी मिळाली. फर्स्ट आणि सेकंड शिफ्टमध्ये यांना काम करावं लागतं. वयाची विशीही त्यांनी अजून ओलांडली नाहीये. पण तिघी आपल्या शिक्षणाचा खर्च स्वतः भागवतात. घरापासून लांब कंपनीजवळ घर भाड्यानं घेऊन त्या एकत्र राहतात.
बॅचमध्ये एकटीच मुलगी
मूळची अकोल्याच्या असणाऱ्या पूजाला इलेक्ट्रिकल कामाचं लहानपणापासूनच खूप कुतूहल होतं. तिच्या गावात प्रथमचे मेंटॉर्स प्रथम स्किलींगच्या वेगवेगळ्या कोर्सची माहिती द्यायला आले होते. तिची आवड पाहून तिच्या मेव्हण्यांनी तिला प्रथमचा इलेक्ट्रिकल कोर्स करण्याचं सुचवलं. तिच्या आईनंही तिला प्रोत्साहन दिलं. कोर्सला आल्यावर पूजाच्या लक्षात आलं की तिच्या बॅचमध्ये ती एकटीच मुलगी आहे आणि बाकी मुलगे आहेत. सुरुवातीला तिला अवघडल्यासारखं झालं. पण चांगले ट्रेनर्स आणि सुरक्षित वातावरणामुळे ती 8-10 दिवसातच मोकळी झाली. गेल्या दोन महिन्यांपासून पूजा छ. संभाजीनगरमधील एम.आय.डी.सी.मधील एका कारखान्यात काम करत आहे. तिचंही एस.वाय.बी.ए.चं शिक्षण सुरू आहे.
थिअरीपेक्षा प्रॅक्टिकल जास्त
मेळघाटातल्या अंजली जांभेकरनं अमरावती सेंटरमध्ये फेब्रुवारी महिन्यात प्रशिक्षण पूर्ण केलं. तिला जूनमध्ये पुण्यातल्या कंपनीत चौदा हजार मासिक वेतन आणि अन्य सुविधा असणारी नोकरी लागली आहे. अंजली सांगते, “मला कोर्स तर करायचा होता पण सुरुवातीला काही कळत नव्हतं. समजलं नाही तर ट्रेनर पुन्हा पुन्हा समजावून सांगायचे. मग मला माझी लिंक सापडली”. कोर्समध्ये थिअरीपेक्षा प्रॅक्टिकलवर जोर देत असल्याचा फायदा होतो.
महिला ट्रेनरचा फायदा
देशभरात 2022-23 मध्ये 435 मुलींना आणि 2023-24 मध्ये 391 मुलींना प्रथमचा इलेक्ट्रिशियन कोर्स पूर्ण केल्यावर प्लेसमेंट मिळाली आहे. हा आकडा समाधानकारक वाटत असला, तरी हा प्रवास इतका सोपा नसल्याचं इलेक्ट्रिकल प्रोग्राम हेड संजय शिंदे सांगतात. प्रथमचा इलेक्ट्रीक प्रोग्राम 2012 मध्ये सुरू झाला. 2016 मध्ये अहमदनगर सेंटरमध्ये एल एण्ड टी प्रोजेक्टअंतर्गत आयटीआय झालेली महिला ट्रेनर येत होती. ही ट्रेनर गावभेटींनाही जायची. तिला पाहून गावातल्या काही मुलींना उत्सुकता निर्माण झाली आणि त्यांनी कोर्सला प्रवेश घेतला. आणि मग हा पॅटर्न इतर सेंटर्समध्येही राबवायला सुरुवात झाली. तलासरी, कोल्हापूर, छत्तीसगड आणि गोरखपूरमध्ये उत्तम प्रतिसाद मिळाला. छ.संभाजीनगरमध्ये तर एकाच गावातल्या 12 मुलींनी एकत्र प्रवेश घेतला.
गरजवंताला संधी
कोर्सला प्रवेश घ्यायला जेव्हा विद्यार्थी येतात, तेव्हा त्यांना नोकरीची किती गरज आहे? हे पडताळलं जातं. या कोर्सकरता किमान आठवीपर्यंतच शिक्षण हवं. कोर्स झाल्यावर नोकरी करण्यास तयार असणाऱ्या विद्यार्थ्यांनाच प्रामुख्यानं प्रवेश दिला जातो. ही नोकरी घराच्या आसपासच मिळेल असं नसतं. वेगळ्या शहरात किंवा राज्यातही जावं लागतं. मध्यप्रदेशमधल्या मुली दिल्लीला तर छत्तीसगडमधल्या मुली पुण्यात नोकरीस आहेत. मुलींना घरच्या परिस्थितीची जाणीव असल्यानं त्या नोकरीला लागल्यावर घरचा आर्थिक भार उचलतात. या कोर्सनंतर नोकरीची खात्री असल्याचं माहीत पडल्यामुळं मुलींना आता घरून विरोध होत नाही. त्यांचा घरातील मान वाढला आहे. 5-6 महिने एका ठिकाणी काम केल्यावर त्यांना दुसऱ्या ठिकाणी कामावर नेमलं जातं.
नोकरीतही सुरक्षेची जबाबदारी
नोकरी लागल्यावर प्रथमची जबाबदारी संपली असं नसतं. विशेषतः मुलींची सुरक्षा, त्यांना काही त्रास होत नाहीत ना याची तपासणी प्रथमकडून नियमित केली जाते. त्यांच्याकरता सपोर्ट सिस्टीम पुरवण्यात येते.
कामाचे स्वरूप
तुम्ही वरच्या मुलींचे उदाहरण वाचल्यावर लक्षात आलं असेल की या मुली वैयक्तिकरित्या इलेक्ट्रिशियनचं काम करत नाहीयेत. त्यांना डोमेस्टिक हाऊस वायरिंगचं प्रशिक्षण दिलेलं असतं. पण कंस्ट्रक्शन साईटवर मुली राहू शकत नाहीत. होम अपलायसेन्सच्या कंपन्यांमध्येही इलेक्ट्रिशियनची गरज असते. या कंपन्यांमध्ये कामासाठी मुलींना सहज सामावून घेतलं जातं. थर्ड पार्टी म्हणून त्यांना काम मिळतं. एखादीचं काम आवडलं तर थेट संधी आणि प्रमोशनही मिळते. कंस्ट्रक्शन साईटवर काम तात्पुरत्या स्वरुपाचं असतं. पुढच्या साईटसाठी वाटही पाहावी लागते. त्यामुळं कंपनीतली नोकरी मुलींकरता चांगला पर्याय ठरत आहे. त्यांच्यातला आत्मविश्वासही वाढत आहे.
तुम्हांलाही स्वतःच्या पायावर उभं राहायचंय आणि इलेक्ट्रीकलचे प्रशिक्षण घ्यायचे असेल तर पुढील नंबरवर संपर्क साधता येईल.
प्रथम एज्युकेशन फाउंडेशन
मोबाईल नंबर – 9029742531
