आजकाल आपल्याला एक गोष्ट सर्रास दिसते ती म्हणजे, लहान मुलांच्या हातात सतत मोबाईल किंवा टॅब असतोच. किंवा मग जास्तवेळ टीव्हीसमोर बसलेली मुलं तुम्ही तुमच्या आजूबाजूला किंवा घरात पाहिले असेलच. पण , ही वाढलेली स्क्रीनची सवय आपल्या मुलांच्या आरोग्यासाठी आणि त्यांच्या विकासासाठी चांगली नाही, असं अनेक डॉक्टर आणि तज्ज्ञ सांगतात.
एका अहवालात सांगण्यात आलंय की भारतातील अनेक मुले दररोज 2 ते 4 तास स्क्रीनकडे बघतात. आणि कोरोनाच्या आधीचा काळापेक्षा आताचा हा स्क्रीन बघण्याचा वेळ खूपच वाढला आहे. खासकरून शहरांमधील लहान मुलांमध्ये ही सवय जास्त दिसते. कारण तिथे इंटरनेट आणि मोबाईल सहज उपलब्ध असतात. या सवयीमुळे मुलांचे अभ्यासातील लक्ष कमी होतंय, डोळ्यांवर ताण येतो आणि आरोग्यही बिघडू शकते. मोबाईलचा सतत वापर हे एक प्रकारचे स्क्रीन अ‍ॅडिक्शन बनले आहे.
स्क्रीन अ‍ॅडिक्शन म्हणजे काय?
जेव्हा एखादी व्यक्ती मोबाईल, टॅब, कॉम्प्युटर किंवा टीव्हीसारख्या उपकरणांचा इतका जास्त वापर करते की त्यांना त्याशिवाय राहताच येत नाही, तेव्हा त्याला स्क्रीन ॲडिक्शन म्हणतात. अगदी त्यांचा अभ्यास, झोप, खेळ, कुटुंब आणि शाळेवर वाईट परिणाम होत असला तरी त्यांना ही उपकरणं वापरायची असतात. हे एक प्रकारचं व्यसनच आहे.
लहान मुलांवर स्क्रीनच्या अतिवापराचे वाईट परिणाम
डॉक्टर आणि तज्ञांच्या म्हणण्यानुसार , जी लहान मुलं खूप जास्त वेळ स्क्रीनसमोर बसतात, त्यांना पुढे अनेक अडचणी येऊ शकतात. काही लहान मुलं यामुळे उशिरा बोलायला लागतात. म्हणजे, त्यांना वेळेवर शब्द फुटत नाहीत किंवा वाक्यं जोडायला त्रास होतो.
लहान मुलांना काही गोष्टी लक्षात ठेवण्यास त्रास होऊ शकतो. अभ्यास करताना किंवा नवीन गोष्टी शिकताना याचा परिणाम दिसून येतो.
जास्त स्क्रीन टाइममुळे लहान मुलांच्या वागण्यात बदल होऊ शकतात. चिडचिडेपणा वाढणे, हट्टीपणा करणे किंवा एकटे राहणे अशा सवयी दिसू शकतात. स्वतःबद्दल आत्मविश्वास कमी वाटू शकतो. त्यांना इतरांसोबत मिसळायला किंवा नवीन गोष्टी करायला भीती वाटू शकते.
लोकांसोबत मिसळायला आणि बोलायला, गप्पा मारायला त्यांना अवघड वाटू शकते. मित्र बनवणं, गप्पा मारणं किंवा भावना व्यक्त करणं या गोष्टी त्यांना नीट जमणार नाहीत. त्यांना चिंता किंवा नैराश्य येऊ शकते. सतत स्क्रीनवर राहिल्याने बाहेरच्या जगाशी त्यांचा संपर्क तुटतो, त्यामुळे मानसिक ताण वाढू शकतो.
सतत स्क्रीन पाहिल्याने डोळ्यांवर ताण येईल. दृष्टी कमी होणं किंवा डोळे दुखणे, कोरडे होणे असे त्रास सुरू होतात.रात्री नीट झोप लागत नाही. स्क्रीनमधून येणारा निळ्या प्रकाशामुळे झोप उशिरा येते किंवा शांत झोप लागत नाही.
मैदानी खेळ खेळण्याऐवजी मुलं घरातच बसून स्क्रीन बघतात, ज्यामुळे त्यांची शारीरिक हालचाल कमी होते. लठ्ठपणा आणि इतर आरोग्याच्या समस्या वाढू शकतात.
एका ऑनलाईन सर्व्हेनुसार, भारतातील 52% मुलं दररोज 2 तासांपेक्षा जास्त वेळ स्क्रीनसमोर घालवतात. धक्कादायक बाब म्हणजे, अगदी लहान म्हणजे 15 ते 18 महिन्यांच्या वयातील 88% मुलं रोज 1 तास तरी स्क्रीनवर काही ना काही बघतात.
तरुणांमध्ये म्हणजेच 14 ते 25 वयोगटातील मुलांमध्येही स्मार्टफोनची सवय खूप वाढली आहे. किशोरवयीन मुलं दररोज तीन तासांपेक्षा जास्त वेळ फोनवर असतात. यामुळे शारीरिक हालचाल कमी होते, मनावर ताण येतो, नैराश्य आणि चिंता वाढते. स्क्रीनची जास्त सवय हा आता एक मोठा सामाजिक प्रश्न बनला आहे. त्यामुळे पालकांनी खूप जागरूक राहून मुलांनी स्क्रीनचा वापर कितीवेळ करावा याची काळजी घेणं महत्वाच आहे.
मुलांची पुरेशी झोप – निरोगी वाढीची गुरुकिल्ली
मुलांच्या स्क्रीन वापरासाठी काही महत्त्वाचे नियम
आपल्या मुलांनी स्क्रीनचा हट्ट केल्यास तो कसा हाताळावा, हे पालकांनी समजून घेतलं तर मोठे प्रश्न टाळता येतील.
त्यासाठी काही नियम ठरवणं महत्त्वाचं आहे
2 वर्षांखालील मुले: या वयाच्या मुलांना स्क्रीनपासून पूर्णपणे दूर ठेवावं. फक्त नातेवाईकांशी व्हिडिओ कॉलवर बोलतानाच त्यांना थोडा वेळ स्क्रीन दाखवू शकता, पण तेही खूप कमी वेळासाठी.
2 ते 5 वर्षांतील मुले: या वयाच्या मुलांसाठी स्क्रीन वापर दिवसाला 1 तासापेक्षा जास्त नसावा. जेवढा कमी वापर, तेवढं मुलांसाठी चांगलं.
मोठ्या मुलांसाठी आणि किशोरवयीन मुलांसाठी
या वयातील मुलांनी स्क्रीन वापरताना इतर गोष्टींचाही विचार करावा, ज्यामुळे त्यांचा शारीरिक आणि मानसिक पूर्ण विकास होईल.
रोज कमीत कमी 1 तास मैदानी खेळ किंवा शारीरिक हालचाल करणारे खेळ खेळणे खूप महत्त्वाचं आहे.
त्यांना त्यांच्या वयानुसार पुरेशी झोप मिळावी. उदाहरणार्थ, किशोरवयीन मुलांना रात्री 8 ते 9 तास शांत झोप आवश्यक आहे.
शाळेतील अभ्यास, जेवण, छंद आणि कुटुंबासोबत वेळ या सगळ्यासाठी पुरेसा वेळ देणे महत्त्वाचं आहे.
पालकांसाठी महत्त्वाच्या टिप्स
जेवताना तुम्ही देखील मोबाईल किंवा टीव्ही अजिबात पाहू नका. त्याऐवजी, कुटुंबासोबत जेवण करा आणि मुलांशी गप्पा मारा. यामुळे मुलांना देखील ती सवय लागेल.
तुमच्या मोबाईल किंवा टॅबमध्ये ‘Parental Control’ सारखी सेटिंग्ज नक्की वापरा. यामुळे मुलांना काय बघायला मिळणार आणि किती वेळ बघायला मिळणार यावर तुमचं नियंत्रण राहील.
मुलांना शांत करण्यासाठी किंवा त्यांनी हट्ट केला म्हणून त्यांना शांत करायला लगेच हातात मोबाईल किंवा टॅब देऊ नका.त्याऐवजी त्यांच्याशी बोला, त्यांच्यासोबत खेळा. तुम्ही जमेल तेवढा जास्तीत जास्त वेळ त्यांच्यासोबत घालवा.
स्क्रीनचा योग्य वापर करणे, शारीरिक हालचाल करणे, समोरासमोर जास्त बोलणे आणि पुरेशी झोप घेणे या सगळ्या गोष्टी मुलांच्या चांगल्या विकासासाठी खूप महत्त्वाच्या आहेत.
