हिवाळा महिना सुरू झाला की, जंगलात जायंट वूड स्पायडर जातीतल्या कोळ्यांची भलीमोठी जाळी दिसायला लागतात. भलीमोठी म्हणजे अगदी एका झाडापासून ते दुसऱ्या झाडापर्यंत पसरलेली असतात. अगदी 8 ते 9 फुटांएवढी मोठी ही जाळी असतात. अर्थातच या जाळ्यातला कोळीसुद्धा अवाढव्य असतो. त्यामुळेच त्याला ‘जायंट वूड स्पायडर’ असं म्हणतात. याचं दुसरं नाव ‘गोल्डन सिल्क ऑर्ब व्हीवर’ किंवा ‘बनाना स्पायडर’ अशीसुद्धा नावे आहेत. हे जाळं थोडसं पिवळसर, सोनेरी रेशमाने विणलेलं असतं म्हणून त्याला ‘गोल्डन सिल्क ऑर्ब व्हीवर’ म्हणतात.
मादी आणि नरांच्या आकारात मोठी तफावत
या जातींमधे मादी ही प्रचंड मोठी असते आणि त्यांचे नर अतिशय चिमुकले म्हणजे तिची पिल्ले शोभावेत एवढेच लहान असतात. जगात आज याच नर मादीच्या आकारातील प्रचंड फरकामुळे त्यांच्यावर मोठे संशोधन सुरू आहे. आकाराने छोटे असलेले हे नर मादीने बनवलेल्या अवाढव्य आकाराच्या जाळ्याच्या कुठल्यातरी एका कोपऱ्यात राहतात. या जाळ्यामध्ये एका मादी सोबत इतर 2 – 4 प्रतिस्पर्धी नर सुद्धा याच जाळ्यावर राहतात.
या मादी कोळीने खाऊन उरलेलं अन्न हे नर कोळी खात असतात.
प्रजोत्पादन
या जायंट वूड स्पायडरमध्ये नर आणि मादीच्या मिलनाची पद्धत ही रंजक आहे. मादी ही भक्ष्य खाण्यात गुंग असते त्यावेळेला हे नर कोळी तिच्यासोबत मिलन करतात.
हे कोळी जरी झाडांवर जाळी करुन राहत असले तरी ते पिल्लांना बीळामध्ये जन्म देतात. मादी कोळी ही तिच्या जबड्याने आणि पायाच्या मदतीने माती उरकते. जमिनीवर मऊ रेषमाचा एक थर लावते आणि मग त्यावर ती अंडी घालते. या अंड्यावर पुन्हा एक रेषमाचा थर लावते. आणि मग त्यावर पालापाचोळा आणि माती टाकून तो खड्डा लपवते. या संपूर्ण प्रक्रियेसाठी तिला 4 तासाचा वेळ लागतो.
थोड्या दिवसानंतर या अंड्यातून पिल्ले बाहेर येतात. सुरुवातीचे काही दिवस ही सर्व पिल्ले सोबत राहतात. त्यानंतर ती सर्व पिल्ले वेगवेगळ्या ठिकाणी राहून स्वतंत्र आयुष्य जगायला सुरुवात करतात.
जाळीची घट्ट वीण
या कोळ्यांची जाळी पाहताच आपल्याला ती खूप नाजूक आहे असं वाटेल. पण तसं नसतं. ही जाळी खूप मजबूत आणि लवचिक असते. अनेकदा बुलबुल पक्षी हे या जाळ्यांमध्ये अडकतात.
या कोळ्याचं प्रमुख अन्न हे फुलपाखरे, चतुर, टोळ आणि इतर किटक हे आहे.
या कोळ्यांच्या जाळ्याचं आणखीन एक वैशिष्ट्य म्हणजे, या जाळ्यामधे एखाद दुसरा छोटासा काळा आणि चंदेरी पोट असलेला कोळी हमखास आढळतो. हा बारका कोळी परावलंबी असतो. त्यामुळे तो या जायंट वूड स्पायडरच्या जाळ्यात राहून कोणतीही अंगमेहनत न करता या मादी कोळांच्या उरलेलं अन्न खात असतो.
जायंट वूड स्पायडरचं फोटोसेशन
हिवाळ्याच्या सुमारास जंगलामध्ये या स्पायडरचे जाळे सहज दिसतात. त्यामुळे त्यांचे फोटो सुद्धा सहजपणे मिळतात. पण नेहमीपेक्षा इतर काही वेगळे फोटो मिळतात का याच्या मी शोधात होतो. त्याचवेळेला मला या चंदेरी परावलंबी कोळ्याचा शोध लागला. या फोटोसेशनच्या निमित्ताने मला या कोळ्यांच्या दैनंदिनीतले अनेक क्षण पाहता आले.
एकदा एका मादीसाठी 3 – 4 नरांमध्ये लागलेली चढाओढ पाहायला मिळाली. याच्या जाळ्या ह्या खूप मजबूत असतात, पण रात्रिच्या वेळेला वटवाघळ्यांमुळए किंवा झाडाची फांदी, पाने पडल्यामुळे त्यांचं नुकसान होतं. त्यामुळे सकाळच्या वेळेत या माद्या आपल्या जाळ्याची दुरूस्ती करताना दिसतात.
आता गोव्याच्या जंगलात याच कोळ्याचा चुलत भाऊ ‘ब्लॅक वूड स्पायडर’ दिसला. एका चतुराची शिकार करताना आम्हाला त्याला टिपता आलं आहे. हा कोळी पुर्ण काळ्या रंगाचा होता. आणि त्याचे पायाचा काही भाग आणि सांधे लालसर रंगांचे होते.
जायंट वूड स्पायडरच्या शरीरावर पिवळ्या रंगाची नक्षी असते. आणि त्याच्या पायांचे सांधे फक्त भडक पिवळ्या रंगांचे असतात.
आपल्या जंगालात पण मी या कोळ्याला अनेक वेळेला फुलपाखरे, नाकतोडे पकडलेले बघितले आहे. यावेळी ते त्या भक्ष्याला जखडून बसून त्यांच्या शरीरातील जीवनरस शोषून घेतात.
सोबतच्या फोटोमध्ये दिसत आहेत तसे नर मादी क्वचीतच एकत्र दिसतात. त्यामुळे असे दुर्मिळ क्षण कॅमेरामध्ये टिपताना फोटोसेशनची मजा येते.
