प्रोस्टेट ग्रंथी ही पुरुषांच्या शरीरातील एक छोटासा अवयव आहे, जी मूत्राशयाच्या खाली आणि मूत्रमार्गाभोवती असते. ही ग्रंथी शुक्राणूंच्या पोषणासाठी आणि लैंगिक आरोग्यासाठी महत्त्वाची असते. पण वाढत्या वयानुसार प्रोस्टेटशी संबंधित काही समस्या उद्भवू शकतात, ज्या पुरुषांच्या जीवनमानावर परिणाम करतात. या लेखात आपण प्रोस्टेटशी संबंधित प्रमुख आजारांबद्दल जाणून घेऊया.
प्रोस्टेट काय आहे?
प्रोस्टेट ही पुरुष प्रजनन संस्थेचा भाग आहे आणि वीर्य निर्मितीमध्ये साहाय्य करते. तसेच लैंगिक संबंधाच्या वेळी स्खलन प्रक्रियेतही सहाय्य करते. याला ‘पौरुष ग्रंथी’ असेही म्हणतात. मूत्राशयाच्या खाली मूत्र नलिकेच्या सभोवती ही ग्रंथी असते.
प्रोस्टेटचे आजार कोणते?
प्रोस्टेट संबंधित तीन मुख्य आजार आहेत:
- बिनाइन प्रोस्टेटिक हायपरप्लासिया (BPH) – प्रोस्टेट ग्रंथीची कर्करोग नसलेली वाढ
- प्रोस्टेटायटिस – प्रोस्टेट ग्रंथीचा दाह किंवा संसर्ग
- प्रोस्टेट कॅन्सर – प्रोस्टेटमधील कर्करोग
चला, प्रत्येक आजाराबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया!
- बिनाइन प्रोस्टेटिक हायपरप्लासिया (BPH)
BPH हा एक सामान्य आजार आहे, ज्यामध्ये प्रोस्टेट ग्रंथी मोठी होते, पण ती कर्करोगाची वाढ नसते. ही स्थिती 50 वर्षांवरील पुरुषांमध्ये जास्त आढळते.
याची कारणे पुढीलप्रमाणे –
– वाढते वय (विशेषत: 50+ वयात)
– हार्मोनल बदल, विशेषत: टेस्टोस्टेरॉन आणि DHT च्या पातळीतील असंतुलन
– आनुवंशिकता (कुटुंबात BPH चा इतिहास असल्यास)
BPH ची लक्षणे –
– वारंवार लघवीला जावे लागणे, विशेषत: रात्री (नॉक्टुरिया)
– लघवीचा प्रवाह कमकुवत किंवा खंडित होणे
– लघवी सुरू करताना किंवा थांबवताना त्रास/सुरू होताना वेळ लागणे
– मूत्राशय पूर्ण रिकामे न झाल्याची भावना
– लघवीतून रक्त येणे (क्वचित)
BPH चे निदान कसे होते?
– डिजिटल रेक्टल एक्झामिनेशन (DRE): डॉक्टर गुदाशयातून प्रोस्टेटची तपासणी करतात.
– PSA टेस्ट: रक्तातील प्रोस्टेट-स्पेसिफिक अँटिजन (PSA) पातळी तपासली जाते.
– युरोफ्लोमेट्री: लघवीच्या प्रवाहाची गती मोजली जाते.
– अल्ट्रासाऊंड: मूत्राशय आणि प्रोस्टेटचा आकार तपासण्यासाठी.
हेही वाचा- एंड्रोपॉज(Andropause):पुरुषांमधील वाढत्या वयातील बदल
BPH वर उपचार काय आहेत?
– जीवनशैलीत बदल: कॅफिन आणि अल्कोहोल टाळणे.
– औषधे: प्रोस्टेटचा आकार कमी करणारी किंवा मूत्रमार्ग सैल करणारी औषधे (जसे, अल्फा-ब्लॉकर्स किंवा 5-अल्फा रिडक्टेस इनहिबिटर्स).
– शस्त्रक्रिया: गंभीर लक्षणांसाठी TURP (Transurethral Resection of the Prostate) किंवा लेझर थेरपी.
BPH कसे टाळता येईल?
– निरोगी आहार: हिरव्या भाज्या, फळे आणि कमी चरबीयुक्त पदार्थ खा.
– नियमित व्यायाम: वजन नियंत्रित ठेवा, कारण लठ्ठपणामुळे BPH चा धोका वाढतो.
– नियमित तपासणी: 50 नंतर नियमितपणे प्रोस्टेट तपासणी करा.
– धूम्रपान आणि मद्यपान टाळा.
- प्रोस्टेटायटिस
प्रोस्टेटायटिस म्हणजे प्रोस्टेट ग्रंथीचा दाह किंवा संसर्ग. हा आजार कोणत्याही वयात होऊ शकतो, पण 30-50 वयातील पुरुषांमध्ये जास्त आढळतो.
याची कारणे पुढीलप्रमाणे –
– बॅक्टेरियल संसर्ग (मूत्रमार्गातून किंवा इतर मार्गाने)
– मूत्रमार्गात जखम किंवा दुखापत
– तणाव किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती
– काहीवेळा कारण अज्ञात असते (नॉन-बॅक्टेरियल प्रोस्टेटायटिस)
प्रोस्टेटायटिसची लक्षणे:
– लघवी करताना जळजळ किंवा वेदना
– ओटीपोटात, कंबरेत किंवा गुदद्वाराभोवती वेदना
– लघवीला वारंवार जावे लागणे
– लघवी करताना अडथळा येणे किंवा मध्येच थांबणे
– लघवीतून रक्त येणे
– लैंगिक कृतीमध्ये त्रास (जसे, वेदनादायक स्खलन)
– ताप, थंडी वाजणे (बॅक्टेरियल प्रोस्टेटायटिसमध्ये)
प्रोस्टेटायटिसचे निदान कसे होते?
– लघवी तपासणी: बॅक्टेरियल संसर्ग शोधण्यासाठी.
– DRE: गुदद्वारातून प्रोस्टेटची तपासणी.
– PSA टेस्ट: काहीवेळा PSA पातळी वाढलेली असते.
– प्रोस्टेट मसाज टेस्ट: प्रोस्टेट द्रवाची तपासणी.
प्रोस्टेटायटिसवर उपचार काय आहेत?
ते कारणानुसार वेगळे असतात.
– बॅक्टेरियल प्रोस्टेटायटिस: अँटिबायोटिक्सचा कोर्स (4-6 आठवडे).
– नॉन-बॅक्टेरियल प्रोस्टेटायटिस: वेदनाशामक औषधे, अल्फा-ब्लॉकर्स किंवा फिजिओथेरपी.
– जीवनशैलीत बदल: गरम पाण्याने शेकणे, तणाव कमी करणे, आणि पुरेसे पाणी पिणे.
प्रोस्टेटायटिस कसे टाळता येईल?
– मूत्रमार्ग स्वच्छ ठेवा: लघवीला थांबवून ठेवू नका.
– सुरक्षित लैंगिक संबंध: संसर्ग टाळण्यासाठी कंडोम वापरा.
– पुरेसे पाणी प्या: यामुळे मूत्रमार्ग स्वच्छ राहतो.
- प्रोस्टेट कॅन्सर ( कर्करोग)
प्रोस्टेट कॅन्सर हा प्रोस्टेट ग्रंथीतील कर्करोग आहे. हा पुरुषांमधील सर्वात सामान्य कर्करोगांपैकी एक आहे, विशेषतः 60+ वयात याची शक्यता वाढते.
कॅन्सरचा धोका पुढील कारणाने वाढतो –
– वय (60 नंतर धोका वाढतो)
– आनुवंशिकता (कुटुंबात प्रोस्टेट कॅन्सरचा इतिहास असल्यास इतरांनी सजग राहावे)
– अस्वास्थ्यकर आहार (जास्त चरबीयुक्त पदार्थ)
– हार्मोनल बदल किंवा लठ्ठपणा
प्रोस्टेट कॅन्सरची लक्षणे:
सुरुवातीला लक्षणे दिसत नाहीत, पण प्रगत अवस्थेत खालील लक्षणे दिसू शकतात:
– लघवीचा प्रवाह कमकुवत किंवा खंडित होणे
– लघवीतून रक्त येणे
– कंबर, मांड्या किंवा हाडांमध्ये वेदना
– इरेक्टाइल डिसफंक्शन
– अचानक वजन कमी होणे
प्रोस्टेट कॅन्सरचे निदान कसे होते?
– PSA टेस्ट: रक्तातील PSA पातळी वाढलेली असते.
– DRE: प्रोस्टेटमधील असामान्य वाढ शोधण्यासाठी गुदद्वाराद्वारे बोटाने तपासणी.
– बायोप्सी: प्रोस्टेटच्या ऊतींची तपासणी कर्करोग शोधण्यासाठी.
– MRI/CT स्कॅन: कर्करोगाचा प्रसार तपासण्यासाठी.
प्रोस्टेट कॅन्सरवर उपचार :
उपचार कर्करोगाच्या अवस्थेवर आणि प्रकारावर अवलंबून असतात.
– वॉचफुल वेटिंग: सुरुवातीच्या अवस्थेत, जर कर्करोग हळू वाढत असेल, तर नियमित तपासणी केली जाते.
– शस्त्रक्रिया: प्रोस्टेट काढण्याची शस्त्रक्रिया (Prostatectomy).
– रेडिएशन थेरपी: कर्करोगाच्या पेशी नष्ट करण्यासाठी.
– हार्मोन थेरपी: टेस्टोस्टेरॉन कमी करून कर्करोगाची वाढ थांबवणे.
– केमोथेरपी: प्रगत अवस्थेत वापरली जाते.
प्रोस्टेट कॅन्सर कसा टाळता येईल?
– व्यायाम: नियमित व्यायामाने लठ्ठपणा टाळा.
– नियमित तपासणी: 50 नंतर नियमितपणे PSA टेस्ट आणि DRE करा.
– धूम्रपान टाळा: धूम्रपानामुळे कर्करोगाचा धोका वाढतो.
प्रोस्टेटच्या सुरक्षेसाठी तुम्ही काय कराल?
- तुम्हाला लघवी करताना त्रास होतो का?
जर होय, तर आजच डॉक्टरांशी संपर्क साधा.
- तुम्ही नियमितपणे प्रोस्टेट तपासणी करता का?
50 नंतर ही तपासणी आवश्यक आहे!
- तुम्ही निरोगी आहार आणि व्यायाम करत आहात का?
नसेल तर आजपासूनच सुरुवात करा!
प्रोस्टेटशी संबंधित आजार BPH, प्रोस्टेटायटिस किंवा प्रोस्टेट कॅन्सर हे गंभीर असू शकतात. पण योग्य माहिती, वेळीच तपासणी आणि निरोगी जीवनशैलीने यावर नियंत्रण ठेवता येते. प्रोस्टेटच्या आरोग्याकडे दुर्लक्ष करू नका. आपले आरोग्य हा आपला सर्वात मोठा ठेवा आहे. जर तुम्हाला किंवा तुमच्या जवळच्या व्यक्तीला यापैकी कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील, तर त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
