मखमली मून मॉथ

जगातल्या सर्व देखण्या पतंगांची यादी केली तर त्यात नक्कीच आपल्या येथे आढळणारा मून मॉथ हा टॉपमध्ये असेल. दिसायला अतिशय सुंदर असणारा हा पतंग भलामोठा म्हणजे अगदी 5 इंचांएवढा असतो. 

मून मॉथ नावामागची कथा

अतिशय तलम, मखमली पिस्ता रंगाचे हिरवट असे यांचे पंख असतात. त्या पंखांची वरची कडा गडद किरमीजी रंगाची असते. तर खालच्या पंखांची टोके एखाद्या शेपटीसारखी लांब आणि वळलेली असतात. पंखांच्या मधे एक पारदर्शक खिडकीसारखे गोलाकार छिद्रासारखी नक्षी असते. ही नक्षी चंद्राच्या कलेसारखी दिसते म्हणूनच याला ‘मून मॉथ’ या नावाने ओळखलं जातं. 

यांचं शरीर जाडजूड, केसाळ आणि पांढरेशुभ्र असते. पाय आणि तोंडाचा भाग गडद किरमीजी रंगाचा असतो. ह्यांच्या स्पृशासुद्धा मोठ्या, कंगव्यासारख्या आणि हिरव्या रंगाच्या असतात. पंखांवरची गुलबट, पिवळसर झाक आपल्याला आकर्षून घेते.

रात्रीच पाहायला मिळणारा मून मॉथ

भारतात सगळीकडे हा पतंग दिसतो. मात्र तो सहजपणे दिसत नाही. पावसाळ्यात आणि पावसाळा नंतरच्या काही दिवसात तो आपल्याला पाहायला मिळतो.  हा पतंग निशाचर असल्यामुळे रात्रीच जास्त कार्यरत असतो. त्यामुळे ते बऱ्याचदा दिव्यांवर आकर्षित झालेले त्यावर बसलेले आढळतात. दिवसा मात्र हे पतंग झाडांच्या पानामागे दडून शांत बसून रहातात.  

प्रजनन 

नरापेक्षा आकाराने मोठी असलेली मादी करवंद किंवा जांभळाच्या झाडावर जोंधळ्याच्या दाण्याएवढी पांढरट अंडी घालते. या अंड्यांवर तपकिरी, काळसर ठिपके असतात. साधारणत:12 / 14 दिवसानंतर त्यातून हिरवट रंगाच्या अळ्या बाहेर येतात. अतिशय खादाड असणाऱ्या अळ्या ह्या प्रचंड वेगाने खातात आणि तेवढ्याच जबरदस्त वेगाने वाढतात. आजुबाजुची एकदोन पाने वळवून त्याच्या आत त्या कोष तयार करतात.  

मून मॉथचं फोटोसेशन

फार पुर्वी फिल्म कॅमेराच्या जमान्यात मी या पतंगाची येऊरच्या जंगलात काही फोटो काढलेले. त्यानंतर मधली काही वर्षे मला ही पतंग कोणत्याच जंगलात किंवा कुढे दिसली नाहीत. 

सप्टेंबर 2024 मध्ये गोव्याच्या बटरफ्लाय मीटच्या वेळी मात्र मला दररोज हे पतंग पाहायला मिळालं. त्यामुळए त्याचे खूप चांगले चांगले फोटोज सुद्धा काढता आले. आम्ही गोव्याच्या तांबडी सुर्ला या भागातील जंगलात भटकत असताना आमच्या ग्रुपला एका ठिकाणी हा पतंग एका झाडामागे दडलेला सापडला. त्याचे काढुन झाल्यावर आम्ही पुढे निघालो. एका झऱ्याच्या काठावर आम्ही बसलो होतो. समोरच ‘बेट’ वर आलेल्या मलबार रेवन, क्रुझर, कॉमन जे यांचं फोटोसेशन सुरू होते. 

एवढ्यात कोणीतरी सांगितलं की तिथे एक पिवळसर, पांढरा वेगळाच दिसणारा किडा आहे. त्या व्यक्तिने मला त्याच्या मोबाईलमध्ये घेतलेला त्याचा फोटो दाखवला. मी तो किडा पाहून चक्रावून गेलो. कारण तो कुठलातरी किडा नसुन नुकतेच कोषातून बाहेर आलेले मून मॉथ होते. त्याचे पंखसुद्धा पुर्ण सुकले नव्हते आणि त्यांचा पूर्ण विस्तारसुद्धा झालेला नव्हता. 

अर्थातच आम्ही पळत पळत त्या जागेवर पोहोचलो. जमिनीपासून जेमतेम एका फुटाच्या अंतरावर गवताच्या पात्यांच्या आधार घेऊन ते मून मॉथ बसले होते. बाजुलाच त्याच्या , रिकामा, अर्धवट गुंडाळलेला कोष दिसत होता. एखाद्या कापसाच्या बोंडासारखे त्याचे पांढरेशुभ्र शरीर आणि त्यावर पिवळसर, गुलाबी, लाल कडा असलेले पंख अतिशय सुंदर दिसत होते. आम्ही सर्वांनी त्याचे झटपट फोटो काढून घेतले. त्यानंतर आम्ही झऱ्यावर परत गेलो.  दर 10 ते 15 मिनीटांनी मी परत परत त्याच्याकडे जाउन त्याचे निरिक्षण करत फोटो काढत होतो. 

त्याची प्रत्येक अवस्था ही अधिकाधिक मनमोहक होती. जवळपास दोन तासांच्या अंतराने त्याचे पंख पुर्ण प्रसरण पावले. तोपर्यंत आम्ही सर्वांनी त्याची शेकडो फोटो घेतली होती. 

डोळ्यासमोर त्या मून मॉथच्या पंखाचं पुर्ण विस्तार होताना बघणं ही माझ्यासाठी एक पर्वणीच होती. जमिनीपासून एवढया कमी अंतरावर, एवढ्या उठावदार रंगाचा, एवढ्या मोठ्या आकाराचा पतंग असा सहज कसा बसला होता याचचं आम्हाला आश्चर्य वाटत होते. त्यानंतरच्या 2-3 दिवसात आम्हाला खुप वेळा वेगवेगळे मून मॉथ दिसले. त्याच्या लालभडक पायांचे, त्याच्या कंगव्यासारख्या हिरव्या स्पृशांचे, त्याच्या वळलेल्या लांबलचक शेपटीचे, त्याच्या पंखांवरील चंद्राच्या कलेप्रमाणे असलेल्या नक्षीचे मी बरेच वेगवेगळ्या अँगलने फोटो काढले.  पण अर्थातच त्याचे कोषातून बाहेर येणं आणि पंखांचा विस्तार होताना बघणं हे अविस्मरणिय दृश्य होतं.