आजच्या डिजिटल युगात एअरपॉडस् किंवा इअरफोनचा वापर हा किशोरवयीन ते ज्येष्ठ नागरिकांमध्ये खूपच मोठ्या प्रमाणात होत आहे. संगीत, पॉडकास्ट आणि व्हिडिओ असं सतत काहीना काही सुरूच असतं. पण एअरपॉडस् किंवा इअरफोनमधून येणाऱ्या मायक्रोवेव्ह वेव्ह या मेंदूपर्यंत थेट पोहचतात. आणि या वेव्ह मेंदूला अक्षरशः भाजत असल्याचा इशारा बेंगळुरुमधील न्यूरोसर्जन डॉ शरण श्रीनिवासन यांनी दिला आहे.
आपण अन्न गरम किंवा शिजवण्याकरता मायक्रोवेव्हचा वापर घरात किंवा ऑफिसेसमध्ये करतो. या मायक्रोवेव्हमधून येणाऱ्या फ्रिक्वेन्सीएवढीच किरणं ही या एयरपॉडस् मधूनही येतात. हे एयरपॉडस् तुमच्या कानात असतात. त्यामुळं कानातून हे रेडिएशन थेट तुमच्या मेंदूपर्यंत पोहचतं. म्हणजेच एयरपॉडसचा वापर करून तुम्हीच तुमचा मेंदू भाजण्याचं काम करत आहात.
बीएमजे ग्लोबल हेल्थ जर्नलनुसार, जगभरातील सुमारे एक अब्ज तरुणांना हेडफोनद्वारे मोठ्या आवाजात संगीत ऐकण्याच्या सवयीमुळे श्रवणशक्ती कमी होण्याचा धोका संभवतो. किशोरवयीन मुलांमध्ये हेडफोन वापराचे प्रमाण, मोठ्या आवाजाची पसंती, हे श्रवणदोषाचे एक प्रमुख कारण आहे.
“माझ्या एअरपॉड्सशिवाय मी खरोखरच जग पाहू शकत नाही,” अशी बरीच किशोरवयीन मुल सांगतात.
द मिररच्या सर्वेक्षणानुसार, 65 टक्के विद्यार्थी मोठ्यात मोठ्या आवाजात हेडफोन लावून संगीत ऐकतात.
ध्वनी डेसिबल नावाच्या एककांमध्ये मोजला जातो. डेसिबलची पातळी जितकी जास्त असेल तितका आवाज जास्त असतो.
85 डेसिबलपेक्षा जास्त आवाजात दीर्घकाळ राहणे श्रवणशक्तीसाठी हानिकारक असू शकते. यामुळं हेडफोन वापरून जास्तीत जास्त आवाजात ऐकलेले संगीत बहुतेकदा 85 ते 120 डेसिबलच्या श्रेणीत येते. ही पातळी कालांतराने श्रवणशक्तीचे लक्षणीय नुकसान करू शकते.
एका अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की गोंगाटाच्या वातावरणात हेडफोन्स वापरुन उच्च आवाजाच्या संपर्कात येणाऱ्या किशोरवयीन मुलांमध्ये श्रवणशक्ती कमी होण्याचे प्रमाण 22.6 टक्के होते. आणि ज्यांनी दररोज सरासरी 80 मिनिटे किंवा त्याहून अधिक काळ इअरफोन्स वापरले त्यांच्यात श्रवणशक्ती कमी होण्याचे प्रमाण 22.3 टक्के होते. दररोज हेडफोन्स वापरणाऱ्या किशोरवयीन मुलांची संख्या पाहता, बहुतेकदा सुरक्षित ऐकण्याच्या पातळीपेक्षा खूपच जास्त आवाजात, हे चिंताजनक आहे.
कमी वयात ऐकण्याच्या क्षमतेत घट होण्याचे परिणाम गंभीर आणि दूरगामी असतात. तरुणपणी ऐकण्याच्या क्षमतेत घट झाल्यामुळे सामाजिक विलगता आणि नैराश्य निर्माण होऊ शकते. यामुळे डिमेंशियासारख्या संज्ञानात्मक विकारांचा धोका वाढतो.
नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिनच्या मते, मेंदूला ध्वनी सिग्नल वाहून नेणारी श्रवण तंत्रिका, जेव्हा सतत मोठ्या आवाजाचा भडिमार करते तेव्हा ती कमकुवत सिग्नल प्रसारित करण्यास सुरुवात करते. यामुळे, मेंदूला ध्वनीचा अर्थ लावण्यासाठी अधिक मेहनत करावी लागते. यामुळे संज्ञानात्मक ओव्हरलोड होतो. ही डिमेंशियाची प्राथमिक अवस्था असते.
सामाजिक आणि शारीरिक विकासाच्या एका महत्त्वाच्या टप्प्यावर असलेली किशोरवयीन मुले श्रवणशक्ती कमी होण्याच्या परिणामांना बळी पडतात. हे केवळ कानांबद्दल नाही. तर हे परिणाम कानांसोबतच मेंदू आणि इतर अवयवांवरही होतात. या सर्वाचा एकत्रित परिणाम सामाजिक संवादावरही होतो.
हायपरॅक्युसिस म्हणजे ध्वनीच्या विशिष्ट फ्रिक्वेन्सी रेंजसाठी वाढलेली संवेदनशीलता. त्याचे मूळ बहुतेकदा हेडफोनद्वारे मोठ्या आवाजातील संगीताच्या दीर्घकाळ संपर्कात राहण्यामध्ये आढळते. ही स्थिती एका दीर्घकालीन समस्येत रूपांतरित होऊ शकते. या समस्येमुळं सौम्य आवाज देखील असह्य होतात. परिणामी दैनंदिन जीवनात सतत अस्वस्थता निर्माण होते.
मोठ्या आवाजात हेडफोन, एयरपॉड वापरल्याने झोपेचा त्रास होणे ही आणखी एक चिंता आहे. झोपताना अनेकांना त्यांच्या कानांमध्ये वाजणाऱ्या मऊ सुरांमधून समाधान मिळतं. परंतु वास्तविक कानात येणारे हे सूर झोपेच्या गुणवत्तेत लक्षणीयरीत्या अडथळा आणू शकते.
रात्रीचा आवाज, अगदी 40 डेसिबल पातळीपर्यंत, झोपेच्या दरम्यान मेंदूच्या क्रियाकलापांमध्ये व्यत्यय आणू शकतो, ज्यामुळे रात्री अस्वस्थता येते. कालांतराने, या झोपेच्या त्रासांमुळे संज्ञानात्मक कार्य बिघडणे, मूड स्विंग आणि आळशीपणाची सामान्य भावना यासारख्या इतर अनेक समस्या उद्भवू शकतात.
या परिस्थितींचे परिणाम दूरगामी आहेत. या आरोग्य समस्यांचा लहरी परिणाम किशोरवयीन मुलांच्या आयुष्याच्या विविध पैलूंवर पडू शकतो.
या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी जागरूकता, शिक्षण आणि कृतीशील उपायांवर आधारित बहुआयामी दृष्टिकोन आवश्यक आहे. कानांना हानी पोहोचवू शकणाऱ्या डेसिबल पातळी आणि एयरपॉडमधून येणारे रेडिएशन याबद्दलचे ज्ञान हे सुरक्षित श्रवण अनुभव आणि मेंदूचं रक्षण या दिशेने पहिले पाऊल आहे.
यापासून काळजी कशी घ्यावी
60/60 नियम, हा आवाज जास्तीत जास्त 60 टक्क्यांपेक्षा कमी ठेवण्याचा आणि हेडफोनचा वापर दिवसातून 60 मिनिटांपेक्षा कमी मर्यादित करण्याचा सल्ला देतो.
सुरक्षित ऐकण्याच्या सवयींना प्रोत्साहन देण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करणे आशादायक आहे. ऐकण्याच्या पातळीचे निरीक्षण करणाऱ्या डिव्हाइसेस आणि अॅप्सवरील आवाज मर्यादित करण्याच्या वैशिष्ट्यांसारख्या गोष्टी किशोरवयीन मुलांमध्ये चांगल्या श्रवण आरोग्याच्या शोधात व्यावहारिक साधने म्हणून काम करू शकतात.
