आपल्याकडे आता ज्या काही वस्तू, उपकरणं उपलब्ध आहेत त्या बहुतांशी वीजेवर चालणारेच असतात. त्यापैकी काही उपकरणं वा वस्तूंना पूर्ण वेळ वीजेचा पुरवठा आवश्यक असतो. तर काही वस्तू या चार्ज केल्या जातात. त्यानंतर त्याचं चार्जिंग संपल्यानंतर ते पुन्हा चार्जिंगसाठी ठेवावं लागतं. पण अनेकदा आपण या उपकरणाचे चार्जर्स हे प्लगमध्ये बटन सुरु ठेवून (स्वीच ऑन) तसेच ठेवतो. मात्र, चार्जर्स सतत प्लग इन ठेवल्यामुळे आपल्याला अप्रत्यक्ष भूर्दंड बसत असतो. कसं ते समजून घेऊया.
चार्जरच्या आत काय असतं?
मोबाईल, डिजिटल घड्याळ असो वा लॅपटॉप प्रत्येकाचं चार्जर हे वेगवेगळं असतं. या गॅझेटच्या क्षमतेनुसार, त्याच्या तांत्रिक घडणीनुसार आणि त्याला किती व्हॉल्टची वीज लागते त्यानुसार त्याचं चार्जर डिझाईन केलं जाते.
आपल्या गॅझेटचे चार्जर्स हे प्लगमधून एसी (अल्टरनेटिंग करंट) घेतो आणि आपल्या डिव्हाइसच्या बॅटरीसाठी योग्य असलेल्या कमी-व्होल्टेज म्हणजे डीसी (डायरेक्ट करंट) मध्ये त्याचं रूपांतर करतो. अशा पद्धतीने आपले गॅझेट हे चार्ज होत असतात.
डीसी म्हणजे डायरेक्ट करंट विद्युत प्रवाहामध्ये, इलेक्ट्रॉन एकाच दिशेने फिरतात आणि सर्किटमध्ये कायम फिरत राहतात. तर एसी म्हणजे अल्टरनेटिंग करंट विद्युत प्रवाहामध्ये, इलेक्ट्रॉन फक्त पुढे-मागेच फिरत राहतात.
दोन पद्धतीचे विद्युतप्रवाह का वापरतो?
आपण एसी आणि डिसी या दोन्ही पद्धतीचे विद्दुतप्रवाह वापरण्याचं कारण ही खूप गमंतीशीर आहे. विजेचा शोध लावणारे थॉमस एल्वा एडिसन आणि त्याचे सहकारी निकोला टेस्ला यांच्यामध्ये नेमका कोणता विद्युतप्रवाहाचा प्रकार मानक म्हणून ठरवायचा यामध्ये एकमत होत नव्हतं. त्यामुळे आज दोन्ही प्रकारचे विद्युतप्रवाह वापरले जातात. पारंपारिक विद्युत उपकरणामध्ये एसी हा विद्युतप्रवाह असतो. तर आधुनिक उपकरणं आणि बॅटरीजमध्ये डीसी हा विद्युतप्रवाह वापरला जातो. त्यामुळे बहुतांशी विद्युत उपकरणांमध्ये एसी आणि डिसी कन्व्हर्टर उपलब्ध असतात.
विद्युत प्रवाहाचं एसी ते डिसी असं रुपांतर करण्यासाठी एका साध्या चार्जरला अनेक विद्युत घटकांची आवश्यकता असते. जसं की ट्रान्सफॉर्मर, प्रत्यक्ष रूपांतरण करण्यासाठी एक सर्किट, आउटपुट डीसी व्होल्टेजची गुणवत्ता वाढविण्यासाठी फिल्टरिंग घटक आणि नियमन आणि संरक्षणासाठी नियंत्रण सर्किटरी आवश्यक असते.
उपकरणं चार्ज होत नसतानाही चार्जर वीज वापरतात
आपल्यापैकी अनेकांचा गैरसमज असतो की चार्जर प्लग इन आहे आणि बटण सुरु असलं तर वीज वाया जात नाही. या विषयातले तज्ज्ञ सांगतात की, जर तुम्ही तुमचा मोबाईल, घड्याळ किंवा लॅपटॉप चार्ज करुन त्यानंतर स्वीच ऑफ करण्याऐवजी तसाच सुरु ठेवून निघुन गेलात तरी ते चार्जर वीज वापरत राहतं. याला ‘व्हँम्पायर पॉवर’ असं म्हटलं जातं. यामध्ये चार्जरमध्ये जी त्या वेळेत वीज येते त्यापैकी थोडी वीज ही नियंत्रण आणि संरक्षण सर्किट चालू ठेवण्यासाठी वापरली जाते. तर बाकी वीज ही उष्णता म्हणून नष्ट होते. यालाच स्टँडबाय पॉवर असं सुद्धा म्हटलं जातं.
आता एखादं मोबाईलचं चार्जर असेल आणि दिवसभर त्याला कोणताही मोबाईल चार्ज होत नसूनही स्वीच ऑनच ठेवला असेल तर आपल्याला वाटेल नुकसान होऊन होऊन किती वीज वाया जाणार आहे म्हणून. पण असे जर घरातले सगळेच मोबाईल आणि एखादा-दोन लॉपटॉपचं चार्जर सुरुच ठेवलं तर महिनाअखेर वीज बिलामध्ये आकडा वाढलेला दिसू शकतो. जरी आर्थिक फटका तुम्हाला तुटपूंजा वाटत असला तरी आपण वीज वाया घालवतो हे लक्षात असलं पाहिजे.
चार्जर खराब होण्याची शक्यता
चार्जर्समधून सतत वीज वाहत राहते तेव्हा काही काळाने ते आपोआप खराब होतात. विशेषतः जेव्हा वीज ग्रिडचं व्होल्टेज काही काळासाठी त्याच्या रेटेड मूल्यापेक्षा जास्त वाढते तेव्हा चार्जर खराब होण्याची शक्यता असते.
दरम्यान, अलिकडे अनेक कंपन्यांनी स्टँडबाय पॉवरचा वापर कमीत कमी करण्यासाठी अत्याधुनिक चार्जर्स डिझाइन केलेले आहेत. या चार्जर्समध्ये स्मार्ट पॉवर मॅनेजमेंट टेक्नोलॉजी असते. या टेक्नोलॉजीमुळे जर का या चार्जरला कोणतंही डिव्हाईस चार्जिंगसाठी लावलेलं नसेल तर हे चार्जर स्लीप मोडमध्ये ठेवलं जाते. पण जर तुम्ही प्रमाणित कंपनीचे चार्जर न वापरता साधे चार्जर वापरत असाल तर त्यामध्ये स्लीप मोड टेक्नोलॉजी नसते. त्यामुळे तुमचं चार्जर चूकीच्या पद्धतीने वापरलं तर लवकर खराब होऊ शकतं. तसंच काहीक वेळेला हे जास्त गरम झाल्यामुळे त्याचा ब्लास्टही होऊ शकतो.
तुमच्या चार्जरची कशी काळजी घ्याल
जर तुमचं चार्जर आधुनिक स्वरुपाचं म्हणजे स्लीप मोड टेक्नोलॉजीचं असेल तर काळजी करण्याचं कारण नाही. मात्र जर तुम्ही साधं चार्जर वापरत असाल तर चार्जिंग पूर्ण झाल्यावर बटण स्वीच ऑफ करायला विसरु नका. आणि शक्य झालं तर ते जरुर प्लग मधून काढून ठेवा. जर तुम्ही नवीन चार्जर विकत घेणार असाल तर जरुर ते नवीन टेक्नोलॉजीचं आहे की नाही ते विचारुन घ्यावं. जर तुम्ही चार्जिंग सुरु केलं आणि त्यातून जर काही आवाज येत असेल, ते कमी वेळेत खूप जास्त गरम झालं असेल किंवा ते तुटलं असेल त्याच्या वायरचं कोटिंग निघालं असेल तर तुम्हाला चार्जर बदलण्याची गरज आहे..
