एखादी व्यक्ती साहसी आहे असे आपण जेव्हा म्हणतो तेव्हा त्या व्यक्तीची आपल्या मनात काय प्रतिमा असते? कणखर-दणकट शरीर, भरपूर ताकद, शारीरिक सामर्थ्य किंवा शत्रूला-गुंडांना चारलेली धूळ .. अशी ? नाही ना? अर्थातच उल्लेख केलेले हे गुण-क्षमता साहसी लोकांत असाव्यात, असतात हे खरे आहेच. पण यापलिकडेही साहस शिल्लक असते. विपरीत परिस्थिती ओढवली, आता सगळे संपले अशी भावना मनात आल्यावर त्यावर प्रयत्नपूर्वक मात करत जगत राहणे आणि तरीही फक्त स्वतःचा विचार न करता आपल्यासह आपल्यासारख्याच इतर वंचितांचे जगणे सुकर होईल यावर काम करणे हेही फार मोलाचे साहस म्हणावे लागेल.
दुर्दैवाने व्हीलचेअरशी खिळलेले आयुष्य वाट्याला आलेली;पण उमेद न हारता अपंगांसाठी सुलभता वाढवण्याची मोहीम हाती घेतलेली, फॅशनच्या जगातली चाकांच्या खुर्चीवरची पहिली भारतीय मॉडेल असा प्रेरक प्रवास असलेल्या विराली मोदी या साहसी मुलीची ही गोष्ट !
रेल्वेतल्या प्रवासादरम्यानच्या अपमानानंतर चर्चेत
विराली मोदी प्रकाशात आली ती तिच्या अपंगांसाठी सुलभता वाढवण्यासाठी भारतीय रेल्वेला कृती करण्यास प्रेरित करणाऱ्या याचिकेमुळे… एका ट्रेन प्रवासादरम्यान, केवळ व्हीलचेअरवर बांधलेल्या अवस्थेमुळे नकोशी अडगळ अशी वागणूक आणि खूप त्रास आणि अपमान सहन केल्यानंतर 25 वर्षीय विराली मोदीने मोठे साहस दाखवत धैर्याने आवाज उठवला.
वैद्यकीयदृष्ट्यी तिनदा मृत घोषित!
विराली मोदीचे उदाहरण अत्यंत प्रेरणा देणारे आहे. अमेरिकन भारतीय विराली मोदीला अमेरिकेत तीनदा वैद्यकीयदृष्ट्या मृत घोषित करण्यात आले होते. ती ट्रान्सव्हर्स मायलाइटिसची एक ज्ञात केस आहे. साध्या सर्दी, खोकला आणि उच्च तापाने आजार सुरू झाला आणि त्यात विराली मोदीने तिची संपूर्ण संवेदना, हालचाल, सर्व काही गमावले. वयाच्या 15 व्या वर्षी विराली मोदीला गंभीर आजार झाला. तेव्हा तिला भविष्यात ती कोणत्या मार्गावर जाईल याची कल्पना नव्हती.
विरालीची सुरुवातीची वर्षे यूएसएमध्ये गेली. पुढे विराली भारताच्या दौऱ्यावर असताना, तिला एका आजाराने ग्रासले होते. ज्याचे निदान सुरुवातीला झालेच नव्हते. परिणामी तब्येतीच्या गुंतागुंतीमुळे ती कोमात गेली. तिला जाग आली तेव्हा तिला छातीपासून खाली पक्षाघाताचा झटका बसला होता. आजवर अतिशय उत्फुल्लतेने जगणारी विराली अचानक व्हीलचेअरला खिळली. जात्याच अतिशय सकारात्मक दृष्टिकोन असलेल्या विरालीने तिचे जीवन पूर्णत्वास नेण्याचा निर्धार केला होता.
wheelchair accessibilityची आव्हानं
2008 मध्ये ती भारतात शिफ्ट झाल्यानंतर तिला सुलभतेने व्हीलचेअर वापरण्यासाठी आलेल्या अडथळ्यांमुळे हैराण झाली. विराली म्हणते, “भारतात अशा wheelchair accessibility च्या अभावाला सामोरे जाण्याचा धक्का हा एक वेक अप कॉल होता. मला फक्त माझ्यासाठीच नाही तर शांतपणे दुःख सहन करणाऱ्या प्रत्येकासाठी काहीतरी करायचे होते.”
रेल्वेप्रवासात विनयभंग आणि इतर आव्हानं
मुंबई ते दिल्ली असा रेल्वे प्रवास करताना तिला पहिले आव्हान सामोरे आले. रेल्वे स्थानकात किंवा ट्रेनमध्ये व्हीलचेअर accessibility साठी कोणतेही रॅम्प नसल्यामुळे, विरालीला तिच्या बर्थपर्यंत नेण्यासाठी पोर्टर्सच्या दयेवर अवलंबून राहावे लागले. याच दरम्यान तिचा विनयभंग झाला आणि एक अतिशय नकोसा, त्रासदायक अनुभव तिला रेल्वे प्रवासादरम्यान अनेक वेळा दुर्दैवाने सहन करावा लागला.
#MyTrainToo ही सोशल मीडिया मोहीम
ती म्हणते, “मला उभं राहता येत नव्हतं; सुलभ सार्वजनिक वाहतुकीची गरज खूप होती. म्हणूनच मी #MyTrainToo ही सोशल मीडिया मोहीम सुरू केली.” या सोशल मीडिया मोहीमेची माहिती केरळमधील एका रेल्वे अधिकाऱ्याच्या डेस्कवर पोहोचली. त्या अधिकाऱ्याने विरालीसोबत प्रचार करण्याचे वचन दिले आणि याचा परिणाम असा झाला की, संपूर्ण भारतातील नऊ रेल्वे स्थानके पोर्टेबल रॅम्पसह आणि ट्रेनच्या डब्यांमध्ये बसू शकतील अशा लहान व्हीलचेअर्ससह पूर्णपणे व्हीलचेअर प्रवेशयोग्य बनवण्यात आली.
मॉडेलिंगमध्ये करिअर
फॅशन हा एक असा उद्योग आहे जो विशेषतः सर्वसमावेशकतेसाठी (inclusivity) प्रसिद्ध नाही. पण सुंदर चेहरा आणि व्यक्तिमत्त्व लाभलेल्या विरालीने प्रयत्न करून पाहण्याचा संकल्प केला होता. ती सांगते, “मॉडेलिंग जगतातील प्रत्येक नकार हे माझ्यासारख्या लोकांसाठी आणखी एक जागा निर्माण करण्याचे आणखी एक कारण होते.” तिने ‘मिस व्हीलचेअर इंडिया’ स्पर्धेत भाग घेतला आणि द्वितीय उपविजेतेपद मिळवले, तेव्हा तिला यश मिळाले. या यशाने तिला प्रसिद्धीच्या झोतात आणण्यापेक्षा काही अधिक केले. ते म्हणजे या गोष्टीमुळे फॅशनच्या जगामधील अपंगत्वाशी निगडित अनेक स्टिरियोटाइप मोडीत निघाले. तिने स्पष्ट केले, “बिलबोर्डवर अपंग व्यक्तीला पाहिल्याने प्रेक्षकांची समज बदलते. ह्या गोष्टींची सकारात्मक चर्चा होते आणि पूर्वी ज्यांना अपंग म्हणून बाजूला केले गेले होते, ते हळूहळू पुन्हा मुख्य प्रवाहात येऊ लागले.” आणि तेव्हापासून विराली इतर अशाच मोहिमांचा भाग आहे. सर्वसमावेशकतेचा चेहरा आणि प्रवक्ता म्हणून वावरताना तिला आनंद होतो. “हे फक्त रॅम्पवर चालण्याबद्दल नाही तर ते इतरांनी तुम्हाला सन्मानाने खाली उतरवण्याबद्दलही आहे,” विराली म्हणते.
प्रभावी वक्ता
मॉडेलिंग रॅम्पवर एक ओळखीचा चेहरा बनण्याबरोबरच विरालीचा आवाज जागतिक प्लॅटफॉर्मवर देखील ऐकला गेला आहे. तिने TEDx Talks आणि इतर तत्सम कार्यक्रमांमध्ये अनेक प्रभावी भाषणे दिली आहेत. अनेक प्रकाशने आणि डिजिटल प्लॅटफॉर्मद्वारे तिच्या अनुभव आणि सक्रियतेबद्दल तिची मुलाखतही घेण्यात आली आहे. “टीईडीएक्स इव्हेंटमध्ये बोलल्यामुळे मला एरवी जे accessibility किंवा अपंगत्वाबद्दल विचार करत नाहीत अशा लोकांपर्यंत पोहोचता आले,” विराली सांगत होती. तिच्या भाषणांद्वारे ती सामान्य लोकांच्या अपंगाविषयीच्या गैरसमजांना आव्हान देते आणि अपंगत्वासह जगण्याच्या दैनंदिन वास्तवावर प्रकाश टाकते. यामुळे श्रोत्यांमध्ये अपंग लोकांविषयी सखोल समज आणि रास्त सहानुभूती निर्माण होते. “अपंगत्वाकडे कमतरता म्हणून पाहू नये, तर जगाचा अनुभव घेण्याचा एक वेगळा मार्ग म्हणून पाहिले पाहिजे,” ती म्हणते. ‘अपंगत्वाची normalcy’ ही तिची मध्यवर्ती थीम आहे. करुणेकडून सशक्तीकरणाकडे समाजाला वळण्यासाठी ती पुरेपूर प्रयत्न करते. अपंग लोक त्यांच्या क्षमता आणि केवळ क्षमतांसाठी ओळखले जावेत; फक्त त्यांच्या मर्यादा नाहीत, हा तिचा निश्चय आहे.
