‘औषधे आणि खाद्यपदार्थांचे’ इंटरॲक्शन!

सध्या थंडीचा मौसम आहे. त्यामुळे  साधारणतः सगळ्यांना सर्दी, खोकला, ताप अशा प्रकारची लक्षणे दिसून येतात. सुरुवातीला आपल्याला घसा खवखवतो, दुखतो आणि मग नाक गळायला सुरुवात होते. पण आपण डॉक्टरकडे जायचा कंटाळा करतो आणि केमिस्टकडे जातो, चांगले कफ सिरप द्या असं सांगतो. जर ॲलोपॅथिक कफ सिरप असेल तर त्यामध्ये दोन प्रकार आहेत. एक असतं डी कंजस्टंट आणि दुसरं असतं broncho dilators. पहिल्या प्रकारात नावाप्रमाणे डी म्हणजे काढून टाकणारे & congestion म्हणजे चोंदलेले. छातीत जमलेला किंवा चोंदलेला कफ हा काढून टाकायचं काम डीकंजस्टंट करत असतं. दुसरा प्रकार जो आहे ज्याला आपण ब्रान्को डायलेटर असं म्हणतो. यात सुडो एफिड्रीन(pseudoephedrine) सारखं ब्रान्को डायलेटर रक्तदाब किंवा ब्लड प्रेशर वर परिणाम करतं आणि याचाच परिणाम हार्टरेटवर सुद्धा होतो. ज्यांची ब्लड प्रेशरची गोळी चालू आहे, त्यांच्या केसमध्ये हे कॉम्बिनेशन घातक ठरतं. कारण ब्लड प्रेशर ची गोळी रक्तदाब कमी करतं आणि कफ सिरप ब्लड प्रेशर वाढवतं. इथेच शरीरामध्ये मेडिसिन clash व्हायला किंवा ड्रग- ड्रग इंटरॲक्शन व्हायला सुरुवात होते. यावर उपाय म्हणजे सरळ वैद्यकीय सल्ला घेणं. पण तुम्ही लहान कुरबुरींकरता डॉक्टरांकडे न जाता केमिस्टकडून आधी काही घेत असाल तर मात्र काही खबरदारी घ्या. आपण घेत असलेल्या औषधांची माहिती केमिस्टला देऊया.

हे तुमच्या घरी होते का?

सकाळच्या वेळेला जेव्हा जास्त खोकला येतो तेव्हा गरम कॉफी प्यायल्यानंतर कफ सिरप घ्यायची आठवण होते. पण हे कॉम्बिनेशन सुद्धा अतिशय धोकादायक आहे. कारण कॉफीमध्ये कॅफीन असतं आणि कफ सिरपमध्ये सुद्धा आपल्याला बऱ्याच वेळेला कॅफीन आढळते. या ठिकाणी कॅफिनचा डबल डोस होऊन आपल्या शरीरात स्ट्रोकची शक्यता दुणावते. म्हणजेच या ठिकाणी अन्नाची औषधाबरोबर  इंटरॅक्शन होते.

 आता आपण काही उदाहरणे बघूया.

ग्रेप ज्यूस काही औषधांच्या मेटाबॉलिझममध्ये अडथळा आणतो. त्यामुळे औषध रक्तात जास्त प्रमाणात राहते, ज्यामुळे दुष्परिणाम होण्याची शक्यता वाढते.

औषधे:

स्टॅटिन्स: (कोलेस्ट्रॉल कमी करणारी औषधे, उदा. Atorvastatin, Simvastatin).

ब्लड प्रेशर औषधे: (उदा. Amlodipine).

अँटी-ॲलर्जिक औषधे: (उदा. Fexofenadine).

हे ही वाचा : द फाउंडेशन ऑफ फार्मसी टू फिटनेस 

डेअरी उत्पादने आणि अँटीबायोटिक्स

परिणाम: दूध, दही, चीज, आणि इतर डेअरी उत्पादने अँटीबायोटिक्सच्या शोषणात अडथळा आणतात. यामुळे औषध पूर्णतः परिणामकारक राहत नाही.

औषधे:  Tetracyclines (उदा. Doxycycline).

Fluoroquinolones (उदा. Ciprofloxacin).

सल्ला: अँटीबायोटिक्स घेताना डेअरी पदार्थ 2-3 तास टाळा.

हिरव्या पालेभाज्या आणि ब्लडथिनर किंवा रक्त पातळ करणारी औषधे (Anticoagulants)

परिणाम: हिरव्या पालेभाज्यांमध्ये व्हिटॅमिन K जास्त प्रमाणात असते, जे ब्लड थिनर औषधांचा परिणाम कमी करू शकते.

औषधे: Warfarin (ब्लड क्लॉटिंग टाळण्यासाठी).

कॉफी आणि आयर्न वाढवणारी औषधे (Iron Supplements)

 परिणाम: कॉफी किंवा चहा घेतल्याने आयर्न शोषून घेण्याची क्षमता कमी होते.

 सल्ला: आयर्न वाढवणाऱ्या औषधाबरोबर कॉफी/चहा घेणे टाळा.

सर्दी-खोकल्यावर अति औषधांचा वापर टाळा:

 साधारण सर्दी-खोकल्यावर लोक वेगवेगळ्या अँटीबायोटिक्स औषधांचा प्रयोग करतात. काही वेळा त्यामुळे शरीराच्या प्रतिकारशक्तीवर परिणाम होतो.

 सल्ला: सर्दी-खोकल्यावर डॉक्टरांचा सल्ला न घेता अँटीबायोटिक्स घेणं टाळा.

 तापावर पेनकिलरचा चुकीचा वापर:

 थोडा ताप आला की आपण लगेच पेनकिलर (जसे की पॅरासिटामॉल) घेतो. मात्र शरीराला कमी ताप गरजेचा असतो. कारण वाढलेले तापमान विषाणूंच्या संसर्गाविरुद्ध  मारण्यासाठी उपयोगी ठरतात.

 सल्ला: 100°F पेक्षा कमी ताप असल्यास गरम पाण्याच्या पट्ट्या ठेवा आणि भरपूर पाणी प्या. ताप वाढल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

ॲसिडिटी आणि वेदनाशामक गोळ्या (Painkillers):

 डोकं दुखतं, पाय दुखतो किंवा पोटदुखी झाली की अनेकजण सरळ पेनकिलर घेतात. पण पेनकिलर घेतल्यामुळे ॲसिडिटी होते, जी काही वेळा गंभीर स्वरूप धारण करते.

 सल्ला: पेनकिलर घेण्याआधी हलका आहार घ्या. ॲसिडिटीची समस्या असल्यास पेनकिलर डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच घ्या.

डी कंजस्टंट ड्रॉप्सचा अतिवापर (नाक मोकळं करण्यासाठी):

 नाक बंद असल्यास नाकात डी कंजस्टंट  ड्रॉप्स (जसे की ऑक्सिमेटॅझोलिन) टाकली जातात. याचा दीर्घकाळ वापर नाकाच्या रक्तवाहिन्यांवर परिणाम करून नाक सतत बंद होण्याची समस्या निर्माण करू शकतो.

 सल्ला: 5 दिवसांपेक्षा जास्त वेळा अशा ड्रॉप्सचा वापर टाळा. स्टीम इनहेलेशन (वाफ घेणे) हा अधिक चांगला उपाय आहे.

औषधांबरोबर घेतले असता पचनावर परिणाम करणारे पदार्थ:

फळ रस (संत्रे/मोसंबी): काही औषधांबरोबर अ‍ॅसिडिक फळांचा रस घेतल्यास त्यांचा प्रभाव कमी होतो.

सल्ला: औषध डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार योग्य पद्धतीने घ्या.

मधुमेही रुग्णांनी गोळ्या व इन्सुलिन व गोळ्या योग्य डोस मध्येच घेतल्या पाहिजेत

शुगरचे औषध घेतल्यानंतरही जर वेळेवर जेवायला बसले नाही तर हायपोग्लायसेमिया (शुगर अचानक कमी होणे) होऊ शकते.

सल्ला: नियमित वेळापत्रक पाळा आणि रक्तातील साखरेची पातळी वेळोवेळी मोजा. आज गुलाबजाम खायचे आहेत, म्हणून आपल्या मनाने डोस वाढवणारे महाभाग मी माझ्या प्रॅक्टिस मध्ये पाहिले आहेत.

कसे टाळावे?

उपचारांचे चांगले परिणाम मिळवण्यासाठी आणि अपायकारक परिणाम टाळण्यासाठी महत्त्वाचे आहे की आपण समजून औषधांचा वापर केला पाहिजे.

रुग्णांनी त्यांच्या आहाराबद्दल आणि घेत असलेल्या पूरक पदार्थांबद्दल डॉक्टरांना माहिती द्यावी.

प्राथमिक आरोग्य आणि महत्त्वाची उपकरणे हा अतिशय महत्त्वाचा विषय घेऊन पुढच्या सोमवारी आपण या सदरात भेटणार आहोत.