दस्तुरखुद्द सचिन तेंडुलकरने सांगायला सुरुवात केली की, “म्युच्युअल फंड सही हैं..” आणि शेअर बाजारापासून नेहमीच शक्यतो दोन हात लांब असणाऱ्या मराठी जनतेनंही या गुंतवणूक पर्यायाचा विचार करायला सुरुवात केली. सचिन पाठोपाठ आता सगळ्यांच्या गळ्यातले ताईत असणारे महेंद्र सिंग धोनी आणि रोहित शर्मा देखील तेच सांगायला लागले. मग, आपण या रेस मध्ये मागे तर रहात नाही ना असं वाटायला लागून, काही नाही तर 2000 रुपयाची का होईना पण एक SIP तरी प्रत्येकाने सुरू केली असेलच, नाही का..?
गुंतवणुकीचा नवा पर्याय
भारतात म्युच्युअल फंड हा गुंतवणूक पर्याय फार काही जुना नाहीये. 1990 च्या दशकात सर्वसामान्य लोकांना शेअर मार्केटचा साक्षात्कार झाला. पाठोपाठच म्युच्युअल फंडचीही गुंतवणूक पटलावर एन्ट्री झालीच होती. युनिट ट्रस्ट ऑफ इंडिया हे सुरुवातीच्या काळात अग्रेसर होते. त्यावेळी बहुतांश लोकांच्या गुंतवणुकीच्या फाईलमध्ये एखादं तरी युनिट ट्रस्टचं सर्टिफिकेट असायचंच. पण तरीसुद्धा “लाँग टर्म साठी गुंतवणूक” यासाठी याचा कधी प्रामुख्याने विचार झाला नाही. त्यावेळी लोकं NSC, KVP, बँकेमध्ये FD याचाच विचार जास्त करायचे. म्युच्युअल फंडपासून चार हात लांब असण्यातच बहुतांश लोक धन्यता मानत होते. अर्थातच आजसारखं टिव्ही किंवा वृत्तपत्रातून याब‌द्दल मोठ्या प्रमाणावर जाहिरात केली जात नव्हती. याच दशकात झालेले शेअर मार्केट मधील घोटाळे, बाजारात झालेली उलथापालथ यामुळे सामान्य जनतेने या सगळ्यापासून दोन हात लांब राहणेच पसंत केले. त्याच वेळी स्थापना झालेल्या सेबी, NSE सारख्या संस्थांनी शेअर बाजारात पारदर्शकता आणण्याला प्राधान्य दिले. आणि एक वाक्य म्युच्युअल फंड बरोबर जोडलं गेलं –
“Mutual Funds are subject to market risk, please read offer document carefully before investing”
खरं बघायला गेलं तर शेअर मार्केट मधले चढ-उतार आणि त्यामुळं म्युच्युअल फंडातील गुंतवणुकीमध्ये होणाऱ्या चढ-उताराची गुंतवणूकदाराला पूर्ण कल्पना असावी, यासाठी जोडलेल्या या वाक्यानं, मध्यम वर्गीयांच्या मनात म्युच्युअल फंड बद्दल एक भीती निर्माण झाली. अगदी आजपर्यंत पहिल्यांदाच गुंतवणूक करणाऱ्या प्रत्येकाला ही भीती वाटते. सध्या तर परिस्थिती अशी आहे की ऑप्शन्स मध्ये ट्रेडिंग करणारे सुद्धा म्युच्युअल फंड मध्ये गुंतवणूक करताना विचारतात की यामध्ये किती रिस्क आहे.
मार्केट रिस्कसाठी तयार
असो, पण ह्या एका वाक्याने म्युच्युअल फंडपासून मध्यम वर्गीय जरा लांबच राहिले आणि ही स्थिती साधारण 2008 पर्यंत तशीच होती. 2008 ला लेहमन ब्रदर प्रकरणात शेअर मार्केटने गटांगळ्या खाल्याच. पण त्याच बरोबर जागांचे वाढलेले भाव, बँक FD चे उतरते व्याज दर यामुळे म्युच्युअल फंडकडे बघण्याचा दृष्टीकोन बदलला. बँकेत RD करणारे लोक हळूहळू म्युच्युअल फंड मध्ये SIP देखील करायला लागले. सामान्य जनतेने म्युच्युअल फंडची मार्केट रिस्क पचवून घ्यायला सुरुवात केली.
म्युच्युअल फंडचे वाढते बाजारमूल्य
जास्त काळासाठी म्युच्युअल फंड मध्ये गुंतवणूक केली तर हा पर्याय चांगले रिटर्न्स देतो हे गुंतवणूकदारांच्या लक्षात यायला लागलं आणि मध्यम वर्गीयांचा कल थोड्याफार प्रमाणात म्युच्युअल फंडकडे वळू लागला. मे 2014 मध्ये भारतातील एकूण म्युच्युअल फंड गुंतवणूकचे बाजारमूल्य रू 10 लाख कोटीवर पोहोचले, पण पुढच्या तीन वर्षात हीच गुंतवणूकीचे बाजारमूल्य रु 20 लाख कोटी झाले. जुलै 2024 मध्ये हाच आकडा जवळ जवळ रु 65 लाख कोटी झाला आहे. एप्रिल 2016 मध्ये SIP अकाउंटचा आकडा 1 कोटी होता. तो आता जुलै 2024 मध्ये 9 कोटीच्या वर गेलेला आहे. दर महिना SIP द्वारे म्युच्युअल फंडात होणारी गुंतवणूक जुलै 2016 मध्ये महिना रु 3,300 कोटी होती जी जुलै 2024 मध्ये महिना रु 23,300 कोटींच्या वर गेलेली आहे.
वरील आकडे नक्कीच जनतेचा वाढलेला सहभाग दर्शवते पण एकूण लोकसंख्येच्या तुलनेत हा सहभाग अजूनही बराच मागे आहे. प्रगत देशांमध्ये साधारण 40% पेक्षा जास्त लोकसंख्या म्युचुअल फंड मार्फत गुंतवणूक करत असते, पण या तुलनेत बराच मोठा टप्पा भारताला गाठायचा आहे. पण जनतेचे वाढते कुतूहल आणि सहभाग या दिशेने नक्कीच वाटचाल करत आहे.
