संरक्षणाच्या क्षेत्रातील ‘तेजस’- जितेंद्र जाधव

मराठी माणूस त्याची बुध्दीमत्ता, धाडस यासाठी ओळखला जातो. पूर्वीपासूनच मराठी माणसांनी संरक्षणाच्या क्षेत्रात आपली पताका फडकावत ठेवली आहे. रणांगणावर देशाच्या रक्षणासाठी लढणारे मराठी वीर तर आहेतच. पण त्याचबरोबर युध्दासाठी लागणारी अनेक साधने आणि उपकरणे तयार करणे, त्यासाठी संशोधन करणे यातही मराठी माणसं मागे नाहीत. याचंच उत्तम उदाहरण म्हणजे जितेंद्र जाधव. भारत सरकारच्या ॲरॉनिटिकल डेव्हलपमेंट एजन्सीच्या महासंचालकपदी जितेंद्र जाधव यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.

संरक्षणदलाशी संबंधित यंत्रणा आराखड्यात 29 वर्षांचा अनुभव

त्याशिवाय तेजस विमाने म्हणजे स्वदेशी बनावटीच्या हलक्या वजनाच्या लढाऊ विमानांच्या निर्मितीमध्ये आणि लढाऊ विमान विभागाच्या कार्यक्रम संचालक पदाचा अतिरिक्त कार्यभारही त्यांच्याकडे सोपवण्यात आला आहे. नुकताच त्यांनी पदभार स्वीकारला. अत्यंत जबाबदारीच्या या पदावर नियुक्त होण्यामागे जितेंद्र जाधव यांची बुध्दीमत्ता, उज्ज्वल करियर आणि अनुभव आहे. त्यांना संरक्षणदलाच्या लष्कर, नौदल आणि भूदल तसेच औद्योगिक आणि रेल्वेसाठी विविध प्रकारची सिस्टीम्स आराखडा तयार करण्याचा आणि तो विकसित करण्याचा तब्बल 29 वर्षांचा अनुभव आहे.

इलेक्ट्रॉनिक्स इंजिनीअर ते संरक्षण दलात एरॉनॉटिकल एक्सपर्ट

19 डिसेंबर 1965 रोजी जन्मलेले जितेंद्र जाधव हे मूळचे इलेक्ट्रॉनिक्स इंजिनीअर आहेत. त्यानंतर त्यांनी डिफेन्स इन्स्टिट्यूट ऑफ अॅडव्हान्स्ड टेक्नॉलॉजी (DIAT) च्या कॉम्प्युटर इंजिनीअरिंग विभागातून एमएसची पदवी घेतली. 1999 मध्ये ते वैज्ञानिक /इंजिनीअर ‘ई’ या पदावर ADA मध्ये रुजू झाले. भारतीय हवाई क्षेत्रासाठी त्यांच्या पुढच्या उज्ज्वल करियरची ती सुरुवात होती. एरॉनॉटिकल इंजिनीअरिंगच्या विविध क्षेत्रांमध्ये त्यांनी अनेक पायदंड रोवले.

संरक्षणदलाच्या महत्त्वपूर्ण प्रणाली विकसित

भारताला स्वदेशी बनावटीची विमानांची निर्मिती आणि क्षमता यामध्ये स्वयंपूर्ण होण्यासाठी त्यांचं योगदान महत्वाचं आहे. त्यांनी टँक्ससाठी आग नियंत्रण प्रणाली, ‘निशांत’साठी एअरबोन डिजिटल ऑप्ट्रॉनिक पेडस्टल, मिशन अॅन्ड डिसप्ले कंप्युटर अॅन्ड वेपन कंट्रोल सिस्टीम फॉर लाइट कॉम्बेट एअरक्राफ्ट (LCA-Tejas) (Mission & Display Computer and Weapon Control System for Light Combat Aircraft LCA-Tejas) अशा अनेक महत्वाच्या प्रणाली तयार करण्यात त्यांचा सिंहाचा वाटा आहे. तेजस एमके-1 या स्वदेशी बनावटीच्या हलक्या वजनाच्या विमान उत्पादनात त्यांनी महत्वाची भूमिका बजावली होती. ते या प्रकल्पाचे संचालक होते. तेजस- LCA ला लढाऊ हत्यारे बनवण्याच्या योजनेतील ते अग्रदूत मानले जातात. मिशन आणि डिसप्ले कंप्युटर, डिजिटल हत्यार प्रबंधन प्रणाली, फ्लाईट डायनॅमिक्स सिम्युलेटर अशा विविध तंत्रज्ञानांच्या विकासातही त्यांचं मोठं योगदान आहे.

तेजसच्या सहभागाचा मार्ग मोकळा

सन 2013 हे वर्ष जाधव यांच्या कारकिर्दीतील अत्यंत महत्वाचा टप्पा आहे. याच वर्षी त्यांनी प्रोजेक्ट संचालक (LCA AFMK1) म्हणून जबाबदारी हाती घेतली. त्यांच्या कार्यकाळात ‘तेजस’ या हलक्या लढाऊ विमानातील इनिशियल ऑपरेशनल क्लिअरन्स (Initial Operational Clearance- IOC) चे निरीक्षण करण्यात आले. त्यामुळेच भारतीय हवाई दलात ‘तेजस’च्या सहभागाचा मार्ग मोकळा झाला.

त्यांच्यामुळेच ‘तेजस’चे रुपांतर एका मजबूत लढाऊ हत्यारात होऊ शकले. त्यासाठी त्यांनी प्रणालीत काही महत्वाचे बदल केले होते. त्यात मिशन अँड डिसप्ले कंप्युटर, डिजिटल वेपन मॅनेजमेंट सिस्टीम आणि फ्लाईट डायनॅमिक्स सिम्युलेटर यांचा समावेश होता. या गोष्टींमुळे ‘तेजस’च्या लढाऊ क्षमतेत लक्षणीय बदल झाला आणि त्याला अत्याधुनिक लढाऊ विमान म्हणून मान्यताही मिळाली.

महत्वाच्या हवाई प्रकल्पांचे पुनरुज्जीवन

‘तेजस’ हीच जितेंद्र जाधव यांची ओळख नाही. त्याआधीही अनेक महत्वाच्या प्रकल्पांमध्ये त्यांनी महत्वाची जबाबदारी पार पाडल्या आहेत. लढाऊ विमानाचे संचालक आणि प्रकल्प संचालक म्हणून नेव्हल प्रोटोटाईप्सचे पहिले उड्डाण यशस्वी करणे, INS विक्रांत या स्वदेशी विमानवाहू नौकेवर एलसीए नेव्हीच्या पहिल्या ॲटॅक लँडिंगचे प्रात्यक्षिक त्यांच्याच कार्यकाळात झाले. तर CSIR- राष्ट्रीय एरोस्पेस लॅबोरटरीजचे संचालक असताना त्यांच्या नेतृत्वाखाली अनेक महत्वाच्या हवाई प्रकल्पांचे पुनरुज्जीवन करण्यात आले. अत्यंत महत्वाच्या ‘सारस’ (SARAS) प्रकल्पाचाही यात समावेश आहे. तसंच हंसा-एनजी (2 सीटर फ्लाईंग ट्रेनर) चा विकास, एचएपी म्हणजेच High –Altitude Solar-Powered Platform ची सुरुवात आणि प्रादेशिक संपर्क वाढवण्यासाठी रिजनल ट्रान्सपोर्ट एअरक्राफ्टचे अद्ययावतीकरण हे काही महत्वाचे प्रकल्पही त्यांच्याच कार्यकाळात झाले.

अनेक पुरस्कारांनी गौरव

जितेंद्र जाधव यांना आतापर्यंतच्या भरीव योगदानाबद्दल अनेक महत्वाचे सन्मानही मिळाले आहेत. DRDO Scientist Of the Year, आत्मनिर्भरतेसाठी DRDO अग्नि पुरस्कार, स्वातंत्र्यवीर सावरकर पुरस्कार, CSIR- Technology Innovation Award, CSOIR- Diamond Jubilee Award यांचा समावेश आहे. त्यांना भारतीय राष्ट्रीय इंजिनीअरिंग अकादमीची (INAE) फेलोशिप, रॉयल एरॉनॉटिकल सोसायटीची (UK) फेलोशिपही मिळाली आहे. त्याशिवाय त्यांनी ॲव्हॉनिक्स सिस्टीम्सवर अनेक प्रबंध सादर केले आहेत.

भविष्यातील प्रकल्प

ADA चे संचालक ही मोठी जबाबदारी आहे. पण जितेंद्र जाधव यांनी आपल्या अनुभव आणि कौशल्याच्या जोरावर आपला भर कशावर असेल हे निश्चित केले आहे. त्यामध्ये 2025 च्या उत्तरार्धात LCA AF Mk2 चे पहिले यशस्वी उड्डाण, AMCA प्रकल्प पुढे नेणे यावर तातडीनं लक्ष केंद्रित करण्यात येणार आहे. तर कार्यक्षमता वाढण्यासाठी आणि सुरळीत कार्यान्वयनासाठी धोरणांमध्ये काही महत्वाचे बदल करणे, ADA च्या संशोधन सुविधांचा विस्तार करणे आणि त्या अद्ययावत करणे ही त्यांची दीर्घकालीन उद्दिष्ट्ये आहेत. त्याशिवाय भविष्यात विमानांच्या विकासामध्ये AI/ML आणि MUM-T ( Manned- Unmanned Teaming) तंत्रज्ञानांचा समावेश करण्याचाही त्यांचा मानस आहे.

संरक्षण क्षेत्रात भारताला अधिक बळकट करण्याचा उद्देश

प्रचंड बुध्दीमत्ता, दूरदर्शी दृष्टीकोन आणि तंत्रज्ञानाची योग्य साथ घेण्याचं भान यामुळे जितेंद्र जाधव दूरदृष्टी असलेलं नेतृत्व म्हणून ओळखलं जातं. अनंत अवकाशाला मर्यादा नसते आणि तशीच ती आपल्या ध्येयांनाही नसावी, यावर जितेंद्र जाधव यांचा विश्वास आहे. संरक्षण क्षेत्रात भारताचं स्थान अधिक बळकट व्हावं, यासाठी जितेंद्र जाधव आपली बुध्दीमत्ता, कौशल्य आणि अनुभवपणाला लावत आहेत. हिमालयाच्या हाकेला नेहमीच सह्याद्रीनं प्रतिसाद दिला आहे. जितेंद्र जाधव यांच्यासारखी मराठी मातीत जन्माला आलेली माणसांनी हेच पुन्हा पुन्हा सिध्द करतात.