भुंगा म्हटलं की आपल्या नजरेसमोर दृश्य येतं ते बागेत फुलांवर उडणारा भुंगा.. आणि हा भुंगा आता आपल्या कानात जाईल या भितीने आपण त्याला पळवायला लागतो. पण खरंतर हा भुंगा कधीच कोणाच्या कानात गेलेला नाहीये आणि तो जातही नाही, हा निव्वळ गैरसमज आहे.
हा भुंगा जरा घाबरवणारा दिसत असला तरी, तो मधमाशीचा मोठा भाऊ आहे. मधमाश्यांसारखाच तो पण फुलांमधली मध शोषून घेत असतो. या दोघांमध्ये फक्त फरक असा आहे की, मधमाशी मधाचे पोळे बनवून त्यामध्ये राहते. तर हा भुंगा लाकूड पोखरून त्यामध्ये राहायची व्यवस्था करतो. त्यामुळेच त्याला इंग्रजीमध्ये ‘कारपेंटर बी’ असे म्हटले जाते.
आकर्षक रंगसंगती
वसंत ऋतू आला की भुंगे आपल्याला प्रामुख्याने दिसायला लागतात. हे भुंगे दिसायला जरी अगदी काळेकुट्ट असतात. पण या भुंग्यांना जवळून पाहिलं तर आपल्या लक्षात येईल की, त्यांचे पंख हे खूप चमकदार असतात. त्यावर हिरव्या, निळ्या रंगाच्या अनेक छटा आढळून येतात.
त्यांचे डोळे मोठे आणि उजळ राखाडी रंगाचे असतात. पाठीवर जाड काळ्या केसांची लव असते. पुढचे पायसुद्धा केसाळ असतात. त्यामुळे त्यांना फुलांतील परागकण गोळा करणं सोपं होतं. त्याचप्रमाणे लाकूड कोरताना त्यातला भुसा बाहेर काढायलासुद्धा मदत होते.
भुंग्याचे पार्टनर
पूर्वी असा समज होता की, हे भुंगे एकेकटे किंवा जोडीने राहतात. मधमाश्यांप्रमाणे समुहामध्ये राहत नाहीत. पण एका शोधानंतर असं सिद्ध झाले की, काही भुंग्यांच्या माद्या त्यांनी जन्म दिलेल्या मादीसोबत राहतात. अर्थात त्यांचे प्रमाण नक्कीच मधमाश्यांएवढे नसते. कधी कधी या माद्या आजुबाजूलाच घरे बनवतात. मग एखादी मादी घरांचे रक्षण करत तिथेच थांबते. तर इतर माद्या अन्न मिळवण्यासाठी फुलांना भेटी देतात.
नर भुंगा हा खूप सावध असतो. त्यांच्या घरटयाजवळ आपण गेलो तर अगदी आपल्या डोक्यावर ते घोंगावतात.
मुळात या नर भुंग्यांना दंश करण्यासाठी काटा नसतो. त्यामुळे ते आपल्याला दंश करु शकत नाही. पण जणू काही त्यांच्या स्वसंरक्षणासाठी त्यांना मजबूत पंख दिले आहेत. त्यांच्या पंखांचा एवढा आवाज मोठा असतो की त्या आवाजानेच आपल्याला भिती वाटते.
भुंग्यांचे घरटे
हे भुंगे साधारणत: मऊ लाकडात अंदाजे अर्धा इंचाचे अगदी गोल भोक कोरून काढतात. हे बीळ आत कित्येक इंच खोल गेलेले असते. त्यांना घरासाठी मऊ लाकूडच लागते असे नाही. त्यांचे जबडे इतके तीक्ष्ण असतात की, अगदी सागासारखे कठीण लाकूडसुद्धा ते अगदी सहज पोखरू शकतात.
सहसा या घरट्याला एकच दरवाजा असतो आणि आत जे बीळ पोखरलेले असते ते आडवे असते. यासाठी प्रचंड वेग आणि कंपने देऊन ते लाकूड पोखरतात. यावेळी जो लाकडाचा भुगा बनतो त्याचा वापर घरट्याच्या आत खोल्या करायला वापरला जातो.
आयुष्यमान आणि प्रजनन
या भुंग्यांच्या माद्यांचे आयुष्य हे इतर माश्यांच्या मानाने बरेच जास्त असते. यामुळे त्या आपल्या पुढच्या पिढीतील मादी बरोबर राहू शकतात. अर्थातच या त्यांच्या दिर्घायुष्याचे रहस्य आहे ते त्यांच्या कठीण कामामध्ये.
त्यांच्या दीर्घ आयुष्याचे अजून एक कारण आहे ते म्हणजे, त्या कमी पण एकदम मोठ्या आकाराची अंडी घालतात. त्यांचा अधिकतर वेळ आणि ऊर्जा ही घराच्या निर्मितीसाठी जाते. त्यामुळे ते जास्तीतजास्त 8 ते 10 अंडी घालू शकतात.
पिल्लांचं संगोपण
मादी भुंगा ही घरटं बनवत असताना पहिली एक खोली तयार करते, त्यामध्ये एक अंड घालते. मग त्या खोलीमध्ये त्या अंड्यातील पिल्लांसाठी परागकणाचा साठा करुन त्या खोलीतून ती बाहेर पडते. त्यानंतर ती दुसरी खोली तयार करून त्यामध्ये अंड घालते आणि दुसऱ्या पिल्लांच्या खाण्याची सोय करून त्यातून बाहेर पडते. असं ती प्रत्येक अंड्यासाठी वेगवेगळी खोली तयार करत जाते. यामध्ये पहिल्या खोलीतल्या अंड्यातील माशी ही एव्हाना मोठी झालेली असते. पण ती तीच्या खोलीतून सगळ्यात शेवटी बाहेर येते कारण भुंग्यांच्या या संपूर्ण घराला एकच दार असतं.
भुंग्याचे फोटोसेशन
या भुंग्यांचे फोटोसेशन म्हणजे तसं कठीण काम. एकतर ते वर्षभरात खूप कमी कालावधीत दिसतात. तसचं त्यांचा उडण्याचा वेगही खूप प्रचंड असतो. त्यामुळे त्यांचा फोटो काढणं खूप कठीण होतं.
फुलांवर किंवा सकाळच्या कोवळ्या उन्हात जर ते बसले असतील तरच त्यांचे चांगले फोटो काढणं शक्य होते.
