“Don’t put all eggs in one basket” अशा प्रकारचं तत्सम वाक्य Miguel de Cervantes या लेखकाने त्याच्या Don Quixote नावाच्या पुस्तकात 1605 साली लिहिले होते. कदाचित त्याला सुद्धा कल्पना नसेल की हेच वाक्य पुढे व्यापार आणि गुंतवणूक क्षेत्रातले ब्रीदवाक्य बनेल. ह्या वाक्याचा उपयोग गुंतवणूक करताना अगदी सर्रास केला जातो. सारासार विचारसरणीला साजेसा असा हा सल्ला आहे.
गुंतवणुकीच्या बाबतीत Diversification –
गुंतवणूक म्हटलं म्हणजे त्यात थोडीफार रिस्क आलीच, अशा वेळी सगळी गुंतवणूक एकच ऑप्शन मध्ये केली गेली आणि त्यात लॉस झाला तर सगळीच गुंतवणूक आणि त्याबरोबरच आर्थिक नियोजनात एक मोठा फटका बसू शकतो. अशा वेळी वेगवेगळ्या ऑप्शन्समध्ये गुंतवणूक करणं हे नेहमीच योग्य असतं. पण अशा वेळी रिटर्न्स आणि रिस्क याचा समन्वय साधणं सगळ्यात महत्त्वाचं असतं. आणि हा समन्वय साधणं हे प्रत्येकालाच जमतं असं नाही. उदाहरण घ्यायचं झालं तर म्युच्युअल फंड मध्ये मार्केटची रिस्क आहे म्हणून फक्त FD / RD मध्येच गुंतवणूक केली तर रिटर्न्स कमी मिळणार आणि रिटर्न्सच्या मागे जाऊन मोठी रिस्क घेतली तर मोठं नुकसान व्हायचा धोका वाढणार. अशा वेळी गुंतवणूक सल्लागार महत्त्वाचा ठरतो, जो आपल्याला योग्य मार्गदर्शन करू शकतो.
सध्या Diversification साठी सुगीचा काळ चालू आहे.
पूर्वीच्या काळी गुंतवणूकीचे पर्याय मर्यादित होते. त्यामुळे पोर्टफोलिओ Diversification साठी कमी वाव होता. बँकेतील FD हा प्रमुख ऑप्शन असल्याने त्यात Diversification साधायचं म्हटलं तर फार-फार तर एकाच्या ऐवजी 2-3 बँकेत FD उघडल्या जायच्या आणि त्यातल्या त्यात रिस्क कमी करायचा प्रयत्न केला जायचा. त्याहून मोठी उडी म्हणजे बँकेतल्या FD च्या जोडीला सरकारमान्य NSC / KVP सारख्या योजनांमध्ये गुंतवणूक केली जायची. शेअर मार्केटची पाळेमुळे फोफावली आणि विविध कंपन्यांच्या शेअर्स मध्ये गुंतवणूक करण्याचा पर्याय आला. त्यापाठोपाठ म्युच्युअल फंडनी गुंतवणुकीचा नवीन पर्याय उपलब्ध करून दिला. PMS / Small Case / AIF या सारखे नवीन प्रकारचे पर्याय आज उपलब्ध आहेत. ज्यामुळे पोर्टफोलिओ Diversification साठी सध्या अगदी सुगीचा काळ चालू आहे.
ठोकताळ्याच Diversification –
सध्या हातात इंटरनेट असल्यामुळे अगदी काही सेकंदात गुगलबाबा Diversification चे पाहिजे तितके ऑप्शन्स आणि पद्धती आपल्याला दाखवतो. आणि बहुतेक वेळेला अशा प्रकारची गणिती सूत्र पोर्टफोलिओ Diversification साठी वापरली जातात. आणि तिथेच मोठी गल्लत होते. उदाहरणार्थ, 100 वजा तुमचे वय – तितका तुमचा पोर्टफोलिओ जास्त रिस्क असणाऱ्या ऑप्शन मध्ये गुंतवावा बाकी FD सारख्या कमी रिस्क असणाऱ्या ऑप्शन मध्ये गुंतवणूक असावी. आता तीस वर्षाचा एखादा तरुण, ज्याच्या घरात चार जण कमावणारे आहेत, अशा तरुणाने रिस्क घेऊन जास्त रिटर्न कमवायचा प्रयत्न नाही करायचा तर कोणी करायचा ? अशा तरुणाने त्याच्या पोर्टफोलिओच्या 30% रक्कम FD मध्ये गरज नसताना गुंतवण्याची गरजच नाहीये. पण अर्धवट माहिती आणि योग्य सल्लागार नसेल तर अशा चुका होतातच.
पोर्टफोलिओ Diversification साठी वैयक्तिक दृष्टीकोन महत्त्वाचा –
पोर्टफोलिओ Diversification ह्याचा मूळ उद्देश फक्त रिस्क कमी करणे हाच आहे असं समजलं जातं, पण प्रत्यक्षात त्याच बरोबर त्याचा महत्त्वाचा उद्देश जास्तीत जास्त रिटर्न्स मिळवणे हा पण आहे. हा दुसरा मुद्दा बऱ्याचदा दुर्लक्षित होतो आणि पूर्ण लक्ष रिस्क कमी करण्याकडे दिलं जातं. पोर्टफोलिओच्या दृष्टीने हीच मोठी चूक होते. प्रत्येकाची रिस्क घ्यायची कुवत वेगवेगळी असते आणि पोर्टफोलिओचे diversification त्या कुवते प्रमाणे केले गेले पाहिजे. इन्कम चालू असताना रिस्क घ्यायची कुवत जास्त असते. त्याप्रमाणे पोर्टफोलिओ Diversification केले पाहिजे ह्याच्या उलट रिटायरमेंट नंतर जर पेन्शन उपलब्ध नसेल तर म्युच्युअल फंड मधल्या कमी रिस्क असणाऱ्या फंडात SWP सारख्या ऑप्शनचा वापर केला गेला पाहिजे. यासाठी विषयातील तज्ञांची मदत घेणे नक्कीच फायदेशीर ठरेल.
Over Diversification टाळा
पोर्टफोलिओ Diversification करायला हवं, ह्या नादात Over Diversification होण्याची शक्यता खूप जास्त असते. त्याकडे जाणीवपूर्वक लक्ष देऊन ते टाळण्याचे प्रयत्न करणे गरजेचे असते. कारण बहुतेक वेळा over Diversification मुळे रिस्क तर कमी होते, पण रिटर्न्स देखील मोठ्या प्रमाणात कमी होतात असे बघायला मिळते. बऱ्याचदा माझ्याकडे असे पोर्टफोलिओ येतात ज्यामध्ये त्यांची तक्रार असते की रिटर्न्स कमी आहेत, वेगवेगळ्या 25 फंडात प्रत्येकी 1,000 ची SIP केलेली असते. अशा वेळी काही फंड अपेक्षेप्रमाणे रिटर्न्स नाही देऊ शकले तरी अख्खा पोर्टफोलिओ त्यामुळे गडगडतो. त्यामुळे योग्य समन्वय साधून केलेलं Diversification रिस्क मॅनेज करून चांगले रिटर्न्स मिळवून द्यायला नक्कीच मदत करेल..
